نمونه دادخواست الزام به تمکین عام و خاص

درخواست الزام به تمکین عام و خاص، زمانی در دادگاه خانواده مطرح می شود که یکی از زوجین، معمولاً زوجه، بدون دلیل موجه از انجام وظایف زناشویی و سکونت در منزل مشترک خودداری کند. این دادخواست به زوج کمک می کند تا از حقوق قانونی خود دفاع کرده و همسرش را ملزم به ایفای تعهدات زناشویی و خانوادگی نماید.

زندگی مشترک بر پایه حقوق و تکالیف متقابلی بنا شده است که قانون و شرع برای زن و شوهر در نظر گرفته اند. یکی از مهم ترین این تکالیف، وظیفه تمکین است که عمدتاً بر عهده زوجه قرار دارد و شامل جنبه های مختلفی می شود. در مواردی که زوجه بدون عذر موجه از ایفای این وظایف سر باز می زند، زوج می تواند با طرح دعوای الزام به تمکین در دادگاه خانواده، خواهان بازگشت همسرش به زندگی مشترک و انجام تکالیف قانونی و شرعی اش شود. این دعوا، یکی از پرکاربردترین مسائل در حقوق خانواده ایران است و درک صحیح ابعاد آن، از مفاهیم بنیادی گرفته تا مراحل عملی و پیامدهای حقوقی، برای تمامی افراد درگیر در چنین پرونده ای ضروری است.

آگاهی از نحوه تنظیم و ارائه یک نمونه دادخواست الزام به تمکین عام و خاص، به ویژه در شرایط پیچیده و متنوع زندگی، می تواند مسیری مطمئن تر و اثربخش تر را برای خواهان و خوانده ترسیم کند. این مقاله با هدف ارائه راهنمایی جامع و کاربردی، به تشریح دقیق این مفاهیم، رویه های قضایی، و ارائه نمونه های عملی دادخواست می پردازد تا هر فردی، چه در جایگاه زوج متقاضی، چه زوجه طرف دعوا، و چه به عنوان یک دانشجوی حقوق یا وکیل، با آگاهی کامل از حقوق و وظایف خود، بتواند بهترین تصمیم را اتخاذ کند.

تمکین چیست؟ درک مفاهیم بنیادی

برای فهم دعوای الزام به تمکین عام و خاص، ابتدا باید به درک درستی از مفهوم تمکین دست یافت. تمکین در حقوق خانواده ایران، به معنای انجام وظایف شرعی و قانونی زن در قبال شوهر است. این وظیفه از زمان جاری شدن عقد نکاح آغاز می شود و رکن اصلی دوام و قوام خانواده را تشکیل می دهد. عدم تمکین زن بدون دلیل موجه، می تواند پیامدهای حقوقی مهمی برای او به همراه داشته باشد، از جمله محرومیت از نفقه.

تمکین عام

تمکین عام به مجموعه وظایفی اطلاق می شود که جنبه کلی و عمومی در زندگی مشترک دارد و برای ادامه آن ضروری است. این وظایف شامل موارد زیر می شود:

• سکونت در منزل مشترک: یکی از مهم ترین ابعاد تمکین عام، سکونت زوجه در منزلی است که زوج تعیین می کند. مطابق ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی، زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید، مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد. این حق شوهر برای تعیین مسکن، مبنای اصلی سکونت مشترک است.
• حسن معاشرت و ایفای وظایف کلی زندگی: زن باید در روابط خود با شوهر، حسن معاشرت داشته باشد و به طور کلی وظایف خانه داری و مدیریت امور داخلی منزل را در حد متعارف و عرفی انجام دهد. این به معنای تبعیت از زوج در امور کلی زندگی و مشارکت در اداره خانواده است.
• عدم ترک منزل بدون اذن زوج: ترک منزل مشترک بدون اجازه شوهر و بدون عذر موجه قانونی یا شرعی، از مصادیق بارز عدم تمکین عام به شمار می رود.

البته، حق تعیین مسکن برای زوج، دارای استثنائاتی است که می تواند در شرایطی خاص، اختیار تعیین مسکن را از او سلب کند یا آن را محدود سازد:

1. شروط ضمن عقد نکاح: اگر در هنگام عقد نکاح، شرط شده باشد که حق تعیین مسکن با زوجه است، او می تواند محل زندگی خود را انتخاب کند.
2. عذر موجه قانونی یا شرعی: در صورتی که سکونت در منزل مشترک برای زوجه ضرر جانی، مالی یا حیثیتی داشته باشد، او می تواند با اثبات این ضرر، از تمکین عام خودداری کرده و مسکن جداگانه درخواست کند (ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی).
3. تأمین نکردن مسکن مستقل و مناسب: اگر زوج، مسکن مستقل و مناسب شأن زوجه را فراهم نکند، زوجه می تواند از تمکین خودداری کند.

تمکین خاص

تمکین خاص به وظیفه زناشویی و برقراری روابط ویژه زوجیت اشاره دارد. این نوع تمکین، جنبه شخصی تر و خصوصی تری از وظایف زن و شوهر را در بر می گیرد. امتناع زوجه از این وظیفه نیز بدون دلیل موجه، از موارد عدم تمکین محسوب می شود.

موارد مجاز عدم تمکین خاص شامل شرایطی است که در آن زن به لحاظ شرعی یا قانونی معذور از برقراری روابط زناشویی است، از جمله:

• ایام عادت ماهیانه (حیض)
• بیماری های خاص که مانع برقراری رابطه می شوند
• ایام احرام (در سفر حج)
• موارد شرعی دیگر که رابطه را موقتاً ممنوع می کند.

تفاوت های اثباتی تمکین عام و خاص در مراجع قضایی نیز قابل توجه است. اثبات عدم تمکین عام، مانند ترک منزل، معمولاً از طریق شهادت شهود، استشهادیه محلی و گزارش کلانتری یا اظهارنامه رسمی آسان تر است. اما اثبات عدم تمکین خاص، به دلیل ماهیت خصوصی آن، دشوارتر بوده و اغلب به اقرار خود زوجه یا قراین و امارات قوی نیاز دارد.

مفهوم نشوز و ناشزه

واژه نشوز در حقوق خانواده به معنای نافرمانی و سرپیچی زن از وظایف زوجیت است. زنی که بدون دلیل موجه از انجام وظایف شرعی و قانونی خود در قبال شوهر امتناع می کند، ناشزه نامیده می شود. مصادیق نشوز زن عبارتند از:

• ترک منزل مشترک بدون اجازه زوج و بدون عذر موجه.
• امتناع از برقراری روابط زناشویی بدون عذر شرعی یا قانونی.
• عدم حسن معاشرت و انجام ندادن وظایف کلی زندگی مشترک.

نشوز زن پیامدهای مهمی دارد که اصلی ترین آن، سلب حق دریافت نفقه است. به عبارت دیگر، زن ناشزه مستحق نفقه نخواهد بود.

نکته مهم این است که مفهوم نشوز تنها مختص زن نیست، اگرچه بیشتر در مورد او به کار می رود. مرد نیز می تواند ناشزه محسوب شود، هرچند قانون مدنی این واژه را صراحتاً برای مرد به کار نبرده است. نشوز مرد به معنای عدم ایفای وظایف قانونی و شرعی او در قبال همسرش است. این وظایف شامل:

• عدم پرداخت نفقه.
• سوءمعاشرت و بدرفتاری.
• عدم تأمین مسکن مناسب.
• امتناع از برقراری روابط زناشویی (در صورتی که مانع شرعی یا قانونی وجود نداشته باشد).

در چنین مواردی، زن می تواند با طرح دعوای مناسب، حقوق خود را مطالبه کند و یا حتی با اثبات عسر و حرج، درخواست طلاق دهد.

مبانی قانونی و پیامدهای حقوقی دعوای الزام به تمکین

دعوای الزام به تمکین عام و خاص بر پایه های مستحکمی از قوانین مدنی و حمایت خانواده استوار است. درک این مبانی قانونی برای هر دو طرف دعوا حیاتی است.

قوانین مربوطه

مهم ترین مواد قانونی مرتبط با تمکین و نفقه در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران عبارتند از:

• ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی: «همین که نکاح به طور صحت واقع شد، روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود.» این ماده نقطه آغاز تعهدات زوجین است.
• ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی: «زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.» این ماده به جنبه اخلاقی و رفتاری تمکین عام اشاره دارد.
• ماده ۱۱۰۴ قانون مدنی: «زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند.» این ماده بر همکاری و همیاری زوجین در راستای استحکام خانواده تأکید می کند که جزئی از تمکین عام است.
• ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی: «در روابط زوجین ریاست خانواده از خصائص شوهر است.» این ماده به حق مدیریت کلی زندگی توسط مرد اشاره دارد که تمکین زن در امور کلی زندگی، از تبعات آن محسوب می شود.
• ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی: «در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است.» این ماده مبنای قانونی پرداخت نفقه توسط زوج را بیان می کند.
• ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی: «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند مستحق نفقه نخواهد بود.» این ماده به صراحت، قطع نفقه را در صورت عدم تمکین بدون عذر موجه بیان می کند و سنگ بنای دعوای الزام به تمکین است.
• ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی: «زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.» این ماده به حق تعیین مسکن توسط زوج و استثنائات آن می پردازد.
• ماده ۱۱۱۵ قانون مدنی: «اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می تواند مسکن علی حده اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر مزبور، دادگاه حکم به بازگشت زن به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است، نفقه بر عهده شوهر خواهد بود.» این ماده از مهم ترین دفاعیات زوجه در برابر دعوای تمکین است.
• ماده ۱۱۱۶ قانون مدنی: «در مورد ماده قبل مادام که محاکمه بین زوجین خاتمه نیافته، محل سکنای زن به تراضی طرفین تعیین می شود و در صورت عدم تراضی، دادگاه با جلب نظر اقربای نزدیک طرفین، مسکن معین خواهد کرد.» این ماده نحوه تعیین مسکن موقت در زمان رسیدگی به پرونده را نشان می دهد.

همچنین، از قانون حمایت خانواده، ماده ۵۳ در خصوص جرم ترک انفاق مهم است:

هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و درصورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.

تبصره این ماده نیز اشاره دارد که امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است (یعنی دارای عذر موجه قانونی است)، مشمول مقررات این ماده خواهد بود. این یعنی در صورت اثبات عذر موجه عدم تمکین، زوج همچنان مکلف به پرداخت نفقه و در صورت عدم پرداخت، مستحق مجازات کیفری است.

پیامدهای عدم تمکین برای زوجه (در صورت اثبات نشوز)

در صورتی که زوج موفق به اثبات نشوز زوجه شود و دادگاه حکم به الزام به تمکین عام و خاص صادر کند، زوجه با پیامدهای حقوقی متعددی مواجه خواهد شد:

• سلب حق نفقه: مهم ترین پیامد، از بین رفتن حق دریافت نفقه از زمان اثبات نشوز است (ماده ۱۱۰۸ ق.م). این موضوع شامل نفقه ایام گذشته نیز می شود، به این معنی که اگر زن در دوران نشوز درخواست نفقه کند، دادگاه حکم به پرداخت آن نخواهد داد.
• امکان طرح دعوای ازدواج مجدد برای زوج: اگر زوجه با وجود حکم قطعی تمکین، همچنان از تمکین خودداری کند، زوج می تواند با استناد به این رأی و اثبات عسر و حرج (سختی و دشواری) ناشی از عدم تمکین همسر اول، از دادگاه اجازه ازدواج مجدد را تقاضا کند.
• عدم تعلق نصف اموال در صورت طلاق: در برخی از شروط ضمن عقد نکاح (معمولاً شرط تنصیف اموال)، این شرط تنها در صورتی برای زن قابل اجرا است که طلاق ناشی از تخلف زن از وظایف زناشویی یا سوءرفتار او نباشد. لذا اگر نشوز زن ثابت شود، در صورت طلاق از طرف زوج، او ممکن است نتواند از این حق بهره مند شود.
• دفاع در دعوای کیفری ترک انفاق: حکم الزام به تمکین، یک دلیل قاطع برای زوج در دفاع از خود در دعوای کیفری ترک انفاق (ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده) است. با اثبات عدم تمکین زن، زوج می تواند ثابت کند که وظیفه پرداخت نفقه را نداشته است.

پیامدهای عدم تمکین برای زوج (در صورت عدم اثبات نشوز زوجه)

در مقابل، اگر زوج نتواند عدم تمکین زوجه را اثبات کند، یا زوجه بتواند موارد موجه عدم تمکین خود را به دادگاه ثابت کند، پیامدها برای زوج متفاوت خواهد بود:

• لزوم پرداخت نفقه زوجه: در این حالت، زوجه همچنان مستحق دریافت نفقه است و زوج مکلف به پرداخت آن خواهد بود.
• عدم امکان ازدواج مجدد بدون اجازه دادگاه: زوج بدون اثبات نشوز همسر اول، امکان دریافت اجازه ازدواج مجدد از دادگاه را نخواهد داشت.

مراحل عملی طرح دعوای الزام به تمکین

طرح دعوای الزام به تمکین عام و خاص، نیازمند طی کردن مراحل قانونی مشخصی است که آگاهی از آن ها برای زوجین بسیار مهم است.

گام اول: ارسال اظهارنامه تمکین

پیش از مراجعه به دادگاه، معمولاً توصیه می شود که زوج ابتدا یک اظهارنامه رسمی تمکین برای زوجه ارسال کند. این اظهارنامه از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اهداف متعددی را دنبال می کند:

• هدف و اهمیت: اظهارنامه، سندی رسمی است که در آن زوج به صورت مکتوب از همسرش می خواهد که به وظایف زناشویی خود عمل کرده و به زندگی مشترک بازگردد. این اقدام، به عنوان یک اخطار رسمی و مستند، می تواند قصد و نیت زوج را برای ادامه زندگی مشترک و تلاش برای حل مشکل نشان دهد.
• جنبه اثباتی: اظهارنامه تمکین، مهم ترین دلیل برای اثبات دعوت به تمکین از سوی زوج و امتناع زوجه به شمار می رود. در دادگاه، ارائه اظهارنامه ابلاغ شده به زوجه، بار اثبات را برای زوج آسان تر می کند و نشان می دهد که زوجه با اطلاع قبلی از درخواست زوج، همچنان از تمکین سر باز زده است.
• نکات کلیدی در تنظیم و ارسال:
  • متن و محتوا: متن اظهارنامه باید واضح، محترمانه و قاطع باشد و به صراحت، زوجه را به تمکین عام (سکونت در منزل مشترک و حسن معاشرت) و تمکین خاص (ایفای وظایف زناشویی) دعوت کند. باید مشخصات منزل مشترک و تاریخ دعوت به تمکین قید شود.
  • شیوه ابلاغ: اظهارنامه باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به صورت رسمی به زوجه ابلاغ شود تا جنبه قانونی و اثباتی آن محرز گردد. تاریخ ابلاغ بسیار مهم است.

نمونه متن یک اظهارنامه تمکین کامل و حقوقی

مشخصات و اقامتگاه اظهارکننده: (نام و نام خانوادگی زوج، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل پستی)
مشخصات و اقامتگاه مخاطب: (نام و نام خانوادگی زوجه، نام پدر، کد ملی، آدرس کامل پستی)
موضوع اظهارنامه: دعوت به تمکین عام و خاص

با سلام و احترام؛

به موجب عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد] صادره از دفتر ازدواج شماره [شماره دفترخانه] [محل دفترخانه]، اینجانب [نام و نام خانوادگی زوج] همسر شرعی و قانونی شما، خانم [نام و نام خانوادگی زوجه] می باشم.
متأسفانه جنابعالی از تاریخ [تاریخ عدم تمکین، مثلاً تاریخ ترک منزل یا امتناع از وظایف] بدون هیچ عذر موجه شرعی یا قانونی، منزل مشترک واقع در [آدرس دقیق منزل مشترک] را ترک نموده و از ایفای وظایف زوجیت عام و خاص (شامل سکونت در منزل مشترک، حسن معاشرت و برقراری روابط زناشویی) خودداری می نمایید.
بدین وسیله رسماً و مکتوباً به موجب این اظهارنامه، از شما دعوت می شود تا ظرف مدت [مثلاً ۱۰ روز] از تاریخ ابلاغ این اظهارنامه، به منزل مشترک مراجعت نموده و نسبت به ایفای کامل وظایف شرعی و قانونی خود اقدام فرمایید.
بدیهی است در صورت عدم تمکین و عدم مراجعت به منزل مشترک در مهلت مقرر، اینجانب مجبور به طرح دعوای الزام به تمکین در محاکم صالحه قضایی بوده و کلیه عواقب قانونی، از جمله سلب حق نفقه و امکان درخواست اجازه ازدواج مجدد، بر عهده جنابعالی خواهد بود.
خواهشمند است مراتب را جدی تلقی فرمایید.

با تشکر
نام و نام خانوادگی اظهارکننده
امضاء

گام دوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از ارسال اظهارنامه و در صورت عدم تمکین زوجه، زوج باید برای ثبت دادخواست الزام به تمکین به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند.

• مدارک لازم برای ثبت دادخواست:
  • اصل و کپی عقدنامه (رونوشت مصدق)
  • اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوج (خواهان)
  • اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی زوجه (خوانده)
  • اصل اظهارنامه تمکین ابلاغ شده به زوجه (با تاریخ ابلاغ)
  • استشهادیه محلی (در صورت وجود، مبنی بر ترک منزل توسط زوجه)
  • در صورت وجود وکیل، وکالتنامه معتبر.
• انتخاب دادگاه صالح: دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوای الزام به تمکین عام و خاص، دادگاه خانواده محل اقامت خوانده (زوجه) است. اگرچه قانون مدنی اقامتگاه زن را عمدتاً همان اقامتگاه شوهر می داند، اما در دعوای تمکین، ملاک، محل سکونت واقعی و عملی زن است.
• هزینه های دادرسی: دعوای الزام به تمکین از جمله دعاوی غیرمالی محسوب می شود. بنابراین، هزینه های دادرسی آن نسبت به دعاوی مالی کمتر بوده و شامل هزینه ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی و برخی هزینه های کارشناسی (در صورت لزوم) خواهد بود.

گام سوم: نگارش و تکمیل فرم دادخواست الزام به تمکین

مهم ترین بخش از فرایند، تکمیل دقیق و صحیح فرم دادخواست است که پایه و اساس رسیدگی قضایی را تشکیل می دهد.

• نحوه درج اطلاعات خواهان (زوج) و خوانده (زوجه) و وکیل: اطلاعات هویتی کامل شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره ملی، شغل و آدرس دقیق هر دو طرف باید به درستی وارد شود. اگر وکیلی در پرونده حضور دارد، اطلاعات او نیز باید ثبت گردد.
• تعیین دقیق خواسته (الزام به تمکین عام و/یا خاص): خواسته باید به روشنی بیان شود. می توان هر دو خواسته (عام و خاص) را در یک دادخواست مطرح کرد و یا تنها یکی از آن ها را. مثلاً: الزام خوانده به تمکین عام و خاص.
• فهرست دلایل و منضمات: تمامی مدارک و مستندات پشتیبان دعوا، از جمله عقدنامه، شناسنامه، اظهارنامه ابلاغ شده، استشهادیه و غیره، باید به طور دقیق در این قسمت لیست شود.
• شرح دادخواست: این قسمت، قلب دادخواست است و باید با دقت و مهارت کافی نگارش شود. اصول و قواعد نگارش شرح دادخواست عبارتند از:
  • بیان وقایع: شرح مختصری از تاریخ و چگونگی ازدواج و سپس زمان و مکان شروع عدم تمکین زوجه.
  • دلایل و استنادات قانونی: اشاره به مواد قانونی مرتبط (مانند ماده ۱۱۰۸ و ۱۱۱۴ قانون مدنی) و توضیح اینکه چگونه زوجه از تمکین سر باز زده است.
  • دعوت به تمکین: ذکر ارسال اظهارنامه تمکین و بی پاسخ ماندن آن، یا عدم پذیرش دعوت شفاهی.
  • عدم وجود عذر موجه: تأکید بر اینکه عدم تمکین زوجه بدون هیچ عذر شرعی یا قانونی بوده است.
  • نتیجه گیری: درخواست از دادگاه برای صدور حکم الزام به تمکین عام و خاص زوجه.

نمونه دادخواست های الزام به تمکین (جامع و متنوع)

در این بخش، چندین نمونه دادخواست الزام به تمکین عام و خاص برای شرایط مختلف ارائه می شود تا خوانندگان بتوانند با توجه به وضعیت پرونده خود، از آن ها الگوبرداری کنند.

نمونه دادخواست ۱: الزام به تمکین عام (ترک منزل مشترک بدون عذر موجه)

سناریوی فرضی: زوجه بدون اجازه و اطلاع زوج، منزل مشترک را ترک کرده و به منزل پدری خود رفته است و با وجود دعوت های مکرر، حاضر به بازگشت نیست.

خواهان: (مشخصات کامل زوج: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس، شماره تماس)
خوانده: (مشخصات کامل زوجه: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس، شماره تماس)
وکیل/نماینده قانونی: (در صورت وجود)
خواسته: الزام خوانده به تمکین عام و بازگشت به زندگی مشترک

دلایل و منضمات:
۱. رونوشت مصدق عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد]
۲. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان
۳. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خوانده
۴. اصل اظهارنامه تمکین به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] با رسید ابلاغ
۵. استشهادیه محلی (در صورت وجود)

شرح دادخواست:
ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهرستان]

با سلام و احترام؛
به استحضار عالی می رساند اینجانب خواهان، به موجب سند نکاحیه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد] صادره از دفتر ازدواج شماره [شماره دفترخانه]، همسر دائمی خوانده محترمه، خانم [نام و نام خانوادگی زوجه] می باشم.
متأسفانه خوانده محترمه از تاریخ [تاریخ ترک منزل، مثلاً ۱۴۰۳/۰۵/۱۰] بدون هیچ عذر موجه شرعی یا قانونی، منزل مشترک واقع در [آدرس کامل منزل مشترک] را ترک نموده و علی رغم دعوت های مکرر اینجانب و وساطت بستگان (در صورت وجود، ذکر شود)، از بازگشت به زندگی مشترک و ایفای وظایف تمکین عام خودداری می نماید.
اینجانب به منظور حل و فصل مسالمت آمیز موضوع و دعوت رسمی از ایشان، در مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] طی اظهارنامه رسمی به شماره [شماره اظهارنامه] که به صورت قانونی ابلاغ گردیده، ایشان را به بازگشت به زندگی مشترک دعوت نمودم، اما متأسفانه تاکنون از ایشان هیچ پاسخ مثبت و اقدامی جهت بازگشت صورت نگرفته است.
شایان ذکر است که هیچ گونه ضرر جانی، مالی یا حیثیتی برای خوانده در منزل مشترک وجود نداشته و اینجانب نیز تمامی مقدمات زندگی مشترک را فراهم نموده ام.
لذا، با تقدیم این دادخواست و استناداً به مواد ۱۱۰۲، ۱۱۰۳، ۱۱۰۴، ۱۱۰۸ و ۱۱۱۴ قانون مدنی و مستندات پیوستی، از محضر محترم دادگاه تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر الزام خوانده به تمکین عام و بازگشت به زندگی مشترک مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضاء

نمونه دادخواست ۲: الزام به تمکین خاص (امتناع از روابط زناشویی)

سناریو: زوجه در منزل مشترک سکونت دارد، اما بدون عذر موجه شرعی یا قانونی، از برقراری روابط زناشویی (تمکین خاص) با زوج امتناع می کند. چالش های اثباتی در این نوع تمکین بیشتر است.

خواهان: (مشخصات کامل زوج: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس، شماره تماس)
خوانده: (مشخصات کامل زوجه: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، آدرس، شماره تماس)
وکیل/نماینده قانونی: (در صورت وجود)
خواسته: الزام خوانده به تمکین خاص

دلایل و منضمات:
۱. رونوشت مصدق عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد]
۲. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان
۳. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خوانده
۴. اصل اظهارنامه تمکین به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] با رسید ابلاغ (در صورت ارسال، که در این حالت توصیه می شود)
۵. شهادت شهود (در صورت وجود و اطلاع از شرایط کلی زندگی)

شرح دادخواست:
ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهرستان]

با سلام و احترام؛
به استحضار می رساند اینجانب خواهان، به موجب سند نکاحیه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد]، همسر دائمی خوانده محترمه، خانم [نام و نام خانوادگی زوجه] می باشم. از زمان انعقاد عقد، زندگی مشترک در منزل [آدرس منزل مشترک] برقرار بوده است.
متأسفانه خوانده محترمه از تاریخ [تاریخ تقریبی شروع امتناع، مثلاً ۱۴۰۳/۰۴/۲۰] بدون هیچ عذر موجه شرعی، پزشکی یا قانونی، از ایفای وظایف تمکین خاص (برقراری روابط زناشویی) خودداری می نماید. این در حالی است که اینجانب تمامی تلاش های لازم را برای ایجاد محیطی آرام و صمیمی برای ادامه زندگی مشترک به عمل آورده ام.
اینجانب به صورت مکرر و با روش های مسالمت آمیز از ایشان درخواست نموده ام که به وظایف زناشویی خود عمل نمایند، اما تاکنون این درخواست ها با بی اعتنایی و امتناع مواجه شده است.
(در صورت ارسال اظهارنامه): همچنین، در مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] طی اظهارنامه رسمی به شماره [شماره اظهارنامه] که به صورت قانونی ابلاغ گردیده، ایشان را به تمکین خاص دعوت نمودم که متأسفانه بی پاسخ مانده است.
با توجه به اینکه امتناع خوانده از تمکین خاص، بدون هرگونه توجیه قانونی و شرعی است و ادامه این وضعیت باعث تزلزل مبانی خانواده و ضرر معنوی به اینجانب می گردد، لذا با تقدیم این دادخواست و استناد به مواد قانونی مربوطه، از محضر محترم دادگاه تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر الزام خوانده به تمکین خاص مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضاء

نمونه دادخواست ۳: الزام به تمکین عام و خاص (ترک منزل و امتناع از ایفای وظایف زناشویی)

سناریو: زوجه هم منزل مشترک را ترک کرده و هم از ایفای روابط زناشویی خودداری می کند. در این حالت، هر دو خواسته در یک دادخواست مطرح می شود.

خواهان: (مشخصات کامل زوج)
خوانده: (مشخصات کامل زوجه)
وکیل/نماینده قانونی: (در صورت وجود)
خواسته: الزام خوانده به تمکین عام و خاص

دلایل و منضمات:
۱. رونوشت مصدق عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد]
۲. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان
۳. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خوانده
۴. اصل اظهارنامه تمکین به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] با رسید ابلاغ
۵. استشهادیه محلی (در صورت وجود)
۶. سایر دلایل و مستندات (در صورت وجود)

شرح دادخواست:
ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهرستان]

با سلام و احترام؛
به استحضار می رساند اینجانب خواهان، به موجب سند نکاحیه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد] صادره از دفتر ازدواج شماره [شماره دفترخانه]، همسر دائمی خوانده محترمه، خانم [نام و نام خانوادگی زوجه] می باشم.
متأسفانه خوانده محترمه از تاریخ [تاریخ ترک منزل، مثلاً ۱۴۰۳/۰۶/۰۱] بدون هیچ عذر موجه شرعی یا قانونی، منزل مشترک واقع در [آدرس کامل منزل مشترک] را ترک نموده و از بازگشت به زندگی مشترک و ایفای وظایف تمکین عام خودداری می نماید. علاوه بر این، ایشان از تاریخ مذکور، از ایفای وظایف تمکین خاص (برقراری روابط زناشویی) نیز امتناع ورزیده است.
اینجانب به منظور دعوت رسمی و حل و فصل مسالمت آمیز موضوع، در مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] طی اظهارنامه رسمی به شماره [شماره اظهارنامه] که به صورت قانونی ابلاغ گردیده، ایشان را به بازگشت به زندگی مشترک و ایفای وظایف زوجیت عام و خاص دعوت نمودم، اما متأسفانه تاکنون هیچ گونه پاسخی از ایشان دریافت نشده و مشارالیها همچنان در منزل والدین خود سکونت دارد و از هرگونه تمکین امتناع می ورزد.
شایان ذکر است که هیچ گونه ضرر جانی، مالی یا حیثیتی برای خوانده در منزل مشترک وجود نداشته و اینجانب نیز تمامی مقدمات و شرایط لازم را برای یک زندگی زناشویی سالم و توأم با آرامش فراهم نموده ام.
لذا، با تقدیم این دادخواست و استناداً به مواد ۱۱۰۲ الی ۱۱۰۸ و ۱۱۱۴ قانون مدنی و مستندات پیوستی، از محضر محترم دادگاه تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر الزام خوانده به تمکین عام و خاص و بازگشت به زندگی مشترک مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضاء

نمونه دادخواست ۴: الزام به تمکین در شرایطی که حق تعیین مسکن با زوجه است

سناریو: در عقدنامه، شرط شده است که حق تعیین مسکن با زوجه است، اما زوجه منزلی نامناسب یا دور از شان زوج را انتخاب کرده یا بدون دلیل موجه، از سکونت در منزل مناسبی که خودش تعیین کرده نیز خودداری می کند.

خواهان: (مشخصات کامل زوج)
خوانده: (مشخصات کامل زوجه)
وکیل/نماینده قانونی: (در صورت وجود)
خواسته: الزام خوانده به تمکین عام (سکونت در منزل مناسب) و تمکین خاص

دلایل و منضمات:
۱. رونوشت مصدق عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد] (با تأکید بر شرط تعیین مسکن)
۲. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خواهان
۳. رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی خوانده
۴. اصل اظهارنامه تمکین به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] با رسید ابلاغ
۵. مدارک مربوط به پیشنهاد مسکن مناسب (اگر زوج پیشنهاد داده) یا عدم تناسب مسکن انتخابی زوجه (در صورت لزوم، نظر کارشناس)

شرح دادخواست:
ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهرستان]

با سلام و احترام؛
به استحضار می رساند اینجانب خواهان، به موجب سند نکاحیه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقد]، همسر دائمی خوانده محترمه، خانم [نام و نام خانوادگی زوجه] می باشم. لازم به ذکر است که در عقدنامه مزبور، حق تعیین مسکن با زوجه محترمه شرط شده است.
با وجود این حق، متأسفانه خوانده محترمه از تاریخ [تاریخ شروع عدم تمکین، مثلاً ۱۴۰۳/۰۷/۰۱] بدون عذر موجه، منزلی مناسب شأن اینجانب و خودشان تعیین ننموده یا در صورت تعیین، بدون دلیل قانونی از سکونت در آن امتناع می ورزد و در حال حاضر در منزل [آدرس کنونی زوجه] سکونت دارد. همچنین ایشان از ایفای وظایف تمکین خاص (برقراری روابط زناشویی) نیز خودداری می نماید.
اینجانب به منظور دعوت رسمی از ایشان برای تعیین و سکونت در منزل مناسب (یا بازگشت به منزل تعیین شده توسط خودش) و همچنین ایفای وظایف تمکین خاص، در مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] طی اظهارنامه رسمی به شماره [شماره اظهارنامه] که به صورت قانونی ابلاغ گردیده، ایشان را دعوت نمودم. اما متأسفانه تاکنون این دعوت بی نتیجه مانده است.
شایان ذکر است که (در صورت لزوم، توضیح داده شود که زوج مسکن مناسبی را برای زوجه در نظر گرفته یا مسکن انتخابی زوجه فاقد شأن و استقلال لازم است و ...) هیچ گونه ضرر جانی، مالی یا حیثیتی برای خوانده در منزل مناسب وجود ندارد.
لذا، با تقدیم این دادخواست و استناداً به مواد قانونی مربوطه و با تأکید بر شرط تعیین مسکن و عدم اجرای صحیح آن توسط خوانده، از محضر محترم دادگاه تقاضای رسیدگی و صدور حکم مبنی بر الزام خوانده به تمکین عام (سکونت در منزلی مناسب که در شأن زوجین باشد) و تمکین خاص مورد استدعاست.

با تشکر و احترام
نام و نام خانوادگی خواهان
امضاء

نکات کاربردی برای تطبیق نمونه دادخواست ها با شرایط پرونده شخصی:

• جزئیات دقیق: هر نمونه دادخواست باید با اطلاعات دقیق و جزئیات منحصر به فرد پرونده شما تکمیل شود. تاریخ ها، آدرس ها، شماره مدارک و اسامی را با دقت وارد کنید.
• شواهد و مدارک: تمام دلایل و منضماتی که در اختیار دارید، باید به طور کامل در دادخواست لیست شده و پیوست شوند. هرچه مستندات شما قوی تر باشد، شانس موفقیت بیشتر است.
• مشاوره حقوقی: با توجه به پیچیدگی های پرونده های خانواده، اکیداً توصیه می شود پیش از اقدام به تنظیم و ثبت دادخواست، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید تا از راهنمایی های حقوقی لازم بهره مند شوید.

دفاع در برابر دادخواست الزام به تمکین (حقوق و دفاعیات زوجه)

اگر زوجه طرف دعوای الزام به تمکین عام و خاص قرار گیرد، باید از حقوق و دفاعیات قانونی خود آگاه باشد. عدم تمکین همیشه به معنای نشوز نیست و در بسیاری از موارد، زوجه دارای مانع مشروع برای عدم تمکین است.

موارد موجه عدم تمکین (مانع مشروع)

ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی به صراحت بیان می کند که تنها در صورت عدم تمکین بدون مانع مشروع است که نفقه از بین می رود. موارد زیر می تواند به عنوان مانع مشروع و موجه برای عدم تمکین زوجه در دادگاه مطرح شود:

• وجود ضرر جانی، مالی یا حیثیتی برای زوجه (ماده ۱۱۱۵ و ۱۱۱۶ ق.م): اگر زوجه بتواند در دادگاه ثابت کند که زندگی با شوهر در منزل مشترک برای او خطر جانی (کتک کاری، تهدید)، مالی (تخریب اموال، دزدی توسط زوج) یا حیثیتی (تهمت، افترا، اعتیاد شدید زوج که به آبروی زن لطمه می زند) دارد، می تواند از تمکین خودداری کرده و حق نفقه خود را حفظ کند.
  • نحوه اثبات: این موارد معمولاً با ارائه مدارکی نظیر گزارش پزشکی قانونی (در صورت ضرب و جرح)، گزارش پلیس یا نیروی انتظامی، شهادت شهود، پرونده های کیفری مربوط به زوج، پیامک ها یا مکاتبات تهدیدآمیز قابل اثبات است.
• عدم پرداخت نفقه توسط زوج و تمکن مالی زوجه از عدم تمکین: اگر زوج با وجود تمکن مالی، نفقه زوجه را پرداخت نکرده باشد، زوجه می تواند از تمکین خودداری کند. در این حالت، زوجه ابتدا می تواند از طریق دادگاه، دادخواست مطالبه نفقه گذشته و آینده را مطرح کند.
• بیماری و عذر پزشکی زوجه یا زوج: وجود بیماری های خاص جسمی یا روحی برای زوجه که مانع از تمکین (به خصوص تمکین خاص) می شود، یا بیماری زوج که به صورت موقت یا دائم او را از ایفای وظایف زناشویی باز می دارد، از موانع مشروع عدم تمکین است. ارائه گواهی پزشکی قانونی یا پزشک متخصص ضروری است.
• عدم فراهم آوردن مسکن مستقل و مناسب توسط زوج: در صورتی که زوج، مسکنی مستقل و در شأن زوجه را فراهم نکند (مثلاً زندگی در منزل مشترک با خانواده زوج که زوجه حق مسکن مستقل داشته یا شرایط نامناسب است)، زوجه می تواند از تمکین خودداری کرده و حتی درخواست تعیین مسکن جداگانه نماید.
• شروط ضمن عقد: اگر در هنگام عقد نکاح، شروطی به نفع زوجه در خصوص حق تعیین مسکن، حق اشتغال، حق تحصیل یا هر شرط دیگری که با تمکین او در تعارض باشد، درج شده باشد و زوج مانع اجرای آن شروط شود، زوجه می تواند از تمکین خودداری کند.
• سفر واجب یا عرفی: در برخی موارد خاص، سفر واجب (مانند حج) یا سفرهای عرفی ضروری (مانند عیادت والدین بیمار، دیدار ارحام در شرایط خاص) که با اذن یا حتی بدون اذن زوج (در شرایط ضرورت و فوریت) انجام شود، می تواند به عنوان عذر موجه عدم تمکین موقت تلقی گردد.

نحوه اثبات موانع مشروع در دادگاه

برای اثبات موارد موجه عدم تمکین، زوجه باید دلایل و مستندات کافی را به دادگاه ارائه دهد. این مستندات شامل:

• گواهی های پزشکی قانونی
• شهادت شهود
• اسناد مربوط به پرونده های کیفری (در صورت آزار و اذیت)
• گزارش مددکاری اجتماعی
• شروط ضمن عقد نکاح
• هرگونه مدرکی که اثبات کننده ضرر یا مانع مشروع باشد.

آثار دفاع موجه زوجه

اگر زوجه موفق به اثبات موانع مشروع عدم تمکین خود شود، دادگاه حکم به الزام به تمکین عام و خاص نخواهد داد و زوجه:

• همچنان مستحق دریافت نفقه خواهد بود.
• در برخی موارد، می تواند درخواست مسکن جداگانه از زوج داشته باشد.
• حقوق دیگر او که وابسته به تمکین نیست، محفوظ خواهد ماند.

نقش وکیل در دفاع از زوجه در پرونده تمکین

حضور وکیل متخصص در دعاوی خانواده، برای زوجه ای که طرف دعوای تمکین قرار گرفته، بسیار حیاتی است. وکیل می تواند:

• به زوجه در شناسایی و جمع آوری مدارک و مستندات لازم برای اثبات موانع مشروع کمک کند.
• متن دفاعیه حقوقی قوی و مستند به قوانین و رویه قضایی را تنظیم کند.
• در جلسات دادگاه حاضر شده و به بهترین نحو از حقوق زوجه دفاع نماید.
• در صورت لزوم، دعوای تقابل مانند مطالبه نفقه یا حتی درخواست طلاق (در صورت عسر و حرج) را مطرح کند.

در دعاوی خانواده، به ویژه الزام به تمکین، پیچیدگی های حقوقی و احساسی در هم تنیده می شوند. آگاهی از تمامی ابعاد قانونی، می تواند راهگشای حل بسیاری از مشکلات باشد و از تضییع حقوق طرفین جلوگیری کند.

نتیجه گیری

دعوای الزام به تمکین عام و خاص، یکی از مهم ترین و پرچالش ترین دعاوی در حوزه حقوق خانواده است که ابعاد گسترده ای از وظایف و حقوق زوجین را در بر می گیرد. درک صحیح از مفهوم تمکین، شناسایی مبانی قانونی آن در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده، آگاهی از پیامدهای حقوقی نشوز برای هر دو طرف، و آشنایی با مراحل عملی طرح و دفاع در این دعوا، برای تمامی افراد درگیر و مرتبط با آن ضروری است.

همانطور که در این مقاله تشریح شد، از ارسال اظهارنامه تمکین و نگارش دقیق دادخواست تا ارائه دفاعیات موجه، هر مرحله نیازمند دقت، آگاهی و مستندسازی دقیق است. پیچیدگی های اثباتی، به ویژه در تمکین خاص، و ضرورت ارائه دلایل قوی برای اثبات موانع مشروع عدم تمکین، نشان می دهد که این دعوا صرفاً یک روند اداری نیست، بلکه نیازمند دانش حقوقی عمیق و توانایی تحلیل شرایط خاص هر پرونده است.

با توجه به ماهیت حساس و تأثیرگذار این دعاوی بر سرنوشت خانواده ها، اکیداً توصیه می شود که پیش از هرگونه اقدام، از مشاوره با وکلای متخصص خانواده بهره مند شوید. این اقدام نه تنها به شما در تنظیم صحیح نمونه دادخواست الزام به تمکین عام و خاص یا تدوین دفاعیه ای مستحکم کمک می کند، بلکه می تواند راهکارهای مؤثرتری برای حل و فصل اختلافات خانوادگی و حفظ حقوق شما ارائه دهد. آگاهی، کلید مدیریت موفقیت آمیز این نوع پرونده ها در محاکم قضایی است.