شهرهای گمشده

در اعماق تاریخ پر پیچ و خم بشریت شهرهایی وجود دارند که زمانی کانون تمدن قدرت و شکوه بوده اند؛ اما امروز تنها نام و بقایایی از آن ها باقی مانده است. این مکان های فراموش شده که غالباً در زیر لایه های خاک پوشش گیاهی متراکم یا حتی در بستر دریاها پنهان شده اند داستانی شگفت انگیز از ظهور شکوفایی و سقوط جوامع گذشته را روایت می کنند. کشف این شهرهای گمشده نه تنها پنجره ای به سوی درک بهتر سبک زندگی معماری هنر و باورهای مردمان باستان می گشاید بلکه پرسش های عمیقی را درباره عوامل مؤثر بر پایداری یا زوال تمدن ها مطرح می کند. از فوران های آتشفشانی و زلزله های ویرانگر گرفته تا تغییرات اقلیمی درگیری های نظامی و تحولات اقتصادی سرنوشت این مراکز شهری باستانی دستخوش نیروهای قدرتمندی شده است. کاوش در این سایت های باستانی تلاشی هیجان انگیز برای بازسازی پازل تاریخ و ارتباط با گذشته ای دور است که هنوز هم اسرار زیادی در دل خود نهفته دارد. این بقایای خاموش شاهدان زنده دوران هایی هستند که در غبار زمان گم شده اند و هر کشف جدید لایه ای دیگر از این گذشته مرموز را نمایان می سازد.

شهرهای گمشده بقایای شکوه تمدن های فراموش شده

شهرهای گمشده بیش از مجموعه ای از سنگ ها و بناهای ویران شده هستند؛ آن ها نشانه هایی ملموس از تمدن هایی به شمار می روند که زمانی بر بخش هایی از جهان حکم می راندند و دستاوردهای فرهنگی علمی و هنری قابل توجهی داشتند. این مراکز شهری قلب تپنده امپراتوری ها و پادشاهی هایی بودند که شبکه های تجاری گسترده ای ایجاد کرده سیستم های حکومتی پیچیده ای را توسعه داده و سازه های معماری عظیمی بنا نهادند که حتی پس از هزاران سال مقاومت کرده و عظمت خالقان خود را به رخ می کشند. دلایل متعددی منجر به متروکه شدن و در نهایت گم شدن این شهرها شده است. گاهی بلایای طبیعی غیرقابل پیش بینی مانند فوران آتشفشان (مانند پُمپی) یا زمین لرزه های سهمگین شهرها را در یک لحظه نابود کرده یا زیر خاک مدفون ساخته اند. در موارد دیگر تغییرات تدریجی آب و هوا مانند خشکسالی های طولانی مدت یا تغییر مسیر رودخانه ها منابع حیاتی شهر را از بین برده و ساکنان را مجبور به ترک آن کرده است. جنگ ها حملات نظامی و فروپاشی امپراتوری ها نیز عامل مهمی در ویرانی و متروکه شدن شهرها بوده اند. زمانی که یک قدرت مسلط سقوط می کرد پایتخت ها و شهرهای بزرگ آن نیز اهمیت خود را از دست داده شبکه های تجاری مختل شده و جمعیت به تدریج پراکنده می شدند. این بقایای باستانی درس هایی ارزشمند درباره آسیب پذیری تمدن ها در برابر نیروهای طبیعت و تغییرات سیاسی به ما می آموزند و یادآور می شوند که حتی بزرگترین دستاوردهای بشری نیز دائمی نیستند.

مشهورترین شهرهای گمشده جهان

شهر گمشده ماچوپیچو

ماچوپیچو که اغلب به عنوان «شهر گمشده اینکاها» شناخته می شود یکی از خارق العاده ترین سایت های باستان شناسی جهان است. این ارگ باستانی در ارتفاع ۲۴۳۰ متری بر فراز دره اوروبامبا در پرو قرار گرفته و نمونه ای بی نظیر از معماری و مهندسی اینکاها محسوب می شود. تصور می شود ماچوپیچو در حدود سال ۱۴۵۰ میلادی در اوج امپراتوری اینکاها ساخته شده و احتمالاً به عنوان یک استراحتگاه سلطنتی یا یک مکان مقدس مورد استفاده قرار می گرفته است. این شهر شامل معابد سکوهای کشاورزی و خانه هایی است که با استفاده از تکنیک های پیشرفته سنگ تراشی بدون استفاده از ملات به هم چفت شده اند و نشان دهنده دانش بالای اینکاها در زمینه معماری و نجوم است. ماچوپیچو به دلایل نامشخصی در حدود یک قرن پس از ساخت احتمالاً پیش از رسیدن اسپانیایی ها یا به دلیل شیوع بیماری متروکه شد. این شهر برای قرن ها از نظر جهان خارج پنهان ماند و تنها جوامع محلی از وجود آن آگاه بودند تا اینکه در سال ۱۹۱۱ توسط کاوشگر آمریکایی هیرام بینگهام دوباره کشف شد. موقعیت دورافتاده و دسترسی دشوار آن باعث شد تا از تخریب در امان بماند و امروزه به عنوان یکی از عجایب هفتگانه جدید جهان و میراث جهانی یونسکو سالانه پذیرای صدها هزار بازدیدکننده از سراسر جهان است.

شهر گمشده پِترا

پترا واقع در جنوب اردن پایتخت پادشاهی نبطی ها بود و به دلیل معماری خیره کننده خود که مستقیماً در دل صخره های ماسه سنگ صورتی-قرمز تراشیده شده مشهور است. این شهر باستانی در تقاطع مسیرهای تجاری مهم ابریشم و ادویه قرار داشت و نبطی ها با کنترل این مسیرها ثروت زیادی اندوختند. تاریخ تأسیس دقیق پترا مشخص نیست اما اوج شکوفایی آن به قرن اول پیش از میلاد بازمی گردد. سازه های نمادین پترا مانند الخزنه (گنجینه) دیر (صومعه) و خیابان ستون ها نبوغ معماری و مهندسی نبطی ها را به نمایش می گذارند. نبطی ها همچنین یک سیستم پیچیده مدیریت آب ایجاد کرده بودند که امکان زندگی و کشاورزی در این منطقه بیابانی را فراهم می کرد. با تغییر مسیرهای تجاری و وقوع زمین لرزه های متعدد اهمیت پترا به تدریج کاهش یافت. یک زمین لرزه بزرگ در قرن چهارم میلادی بسیاری از سازه ها و سیستم آب شهر را ویران کرد و منجر به کاهش جمعیت آن شد. پس از جنگ های صلیبی پترا برای جهان غرب ناشناخته باقی ماند تا اینکه در سال ۱۸۱۲ توسط جهانگرد سوئیسی یوهان لودویگ برکهارت دوباره کشف شد. امروز پترا یکی از مهم ترین سایت های باستان شناسی خاورمیانه و میراث جهانی یونسکو است و باستان شناسان همچنان در حال کاوش و کشف اسرار آن هستند.

شهر گمشده پُمپی

پُمپی یک شهر رومی باستانی در نزدیکی ناپل در ایتالیا سرنوشتی تلخ و در عین حال شگفت انگیز داشت. در ۲۴ آگوست سال ۷۹ میلادی آتشفشان وزوو فوران کرد و پُمپی و شهر مجاور آن هرکولانوم را زیر لایه های ضخیم خاکستر و پامیس مدفون کرد. این فاجعه طبیعی شهر را در زمان متوقف کرد و زندگی روزمره ساکنان آن را برای هزاران سال حفظ نمود. فوران به قدری ناگهانی و شدید بود که بسیاری از مردم فرصت فرار پیدا نکردند و در همان حالتی که بودند مدفون شدند. خاکستر آتشفشانی به عنوان یک ماده نگهدارنده عمل کرد و نه تنها ساختمان ها نقاشی های دیواری و موزاییک ها بلکه اشیاء روزمره مانند ظروف مبلمان و حتی غذاها را نیز حفظ نمود. کشف پُمپی در قرن هجدهم میلادی یک رویداد مهم در تاریخ باستان شناسی بود. حفاری ها تصویری بی نظیر از یک شهر رومی در قرن اول میلادی ارائه دادند و اطلاعات ارزشمندی درباره زندگی آداب و رسوم معماری و هنر رومی ها فراهم کردند. پُمپی امروزه یکی از پربازدیدترین سایت های باستانی ایتالیا و میراث جهانی یونسکو است و بازدیدکنندگان می توانند در خیابان های باستانی آن قدم بزنند و خانه ها حمام ها تئاترها و معابد را ببینند که گویی زمان در آن ها متوقف شده است. این شهر یادآور قدرت مخرب طبیعت و در عین حال گواهی بر دوام و پایداری تاریخ است.

شهر مشهور و افسانه ای تروی (Troy)

تروی شهری که نامش با حماسه ایلیاد هومر پیوند خورده یکی از مشهورترین شهرهای باستانی جهان است. این شهر که در شمال غربی آناتولی (ترکیه امروزی) در نزدیکی تنگه داردانل واقع شده کانون جنگ افسانه ای تروآ میان تروایی ها و یونانیان باستان بوده است. اگرچه برای قرن ها تصور می شد تروآ تنها یک افسانه است اما کاوش های باستان شناسی در تپه هیسارلیک توسط هاینریش شلیمان در اواخر قرن نوزدهم وجود لایه های متعددی از سکونتگاه های باستانی را آشکار کرد که نشان می داد شهری باستانی در این مکان وجود داشته است. این سایت شامل چندین لایه روی هم است که هر کدام نمایانگر یک دوره تاریخی متفاوت از حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد تا دوره رومی است. لایه های مختلف گواهی بر ویرانی ها و بازسازی های متعدد شهر در طول تاریخ طولانی آن هستند. باستان شناسان معتقدند یکی از این لایه ها (معمولاً تروآ VIIa) می تواند همان شهری باشد که در حماسه هومر توصیف شده است. اگرچه جزئیات جنگ تروآ که در ایلیاد آمده ممکن است آمیخته با افسانه باشد اما شواهد باستان شناسی نشان می دهند که درگیری ها و ویرانی های بزرگی در این منطقه در اواخر عصر برنز رخ داده است. تروی امروزه به عنوان یک سایت باستان شناسی مهم و میراث جهانی یونسکو شناخته می شود و بازدیدکنندگان می توانند از بقایای این شهر باستانی بازدید کرده و در تاریخ غنی و افسانه ای آن غرق شوند.

شهر گمشده آنگکور

آنگکور واقع در کامبوج مجموعه عظیمی از معابد و سازه های باستانی است که بقایای پایتخت های امپراتوری خِمِر را در خود جای داده است. این امپراتوری از قرن نهم تا پانزدهم میلادی بر بخش وسیعی از آسیای جنوب شرقی فرمانروایی می کرد و آنگکور قلب تپنده آن بود. مشهورترین بخش این مجموعه آنگکور وات است که بزرگترین بنای مذهبی جهان محسوب می شود و در ابتدا به عنوان معبد هندو ساخته شد و بعدها به یک مرکز بودایی تبدیل گشت. مجموعه آنگکور شامل معابد باشکوه دیگری مانند بایون با صورت های سنگی عظیم آن و تا پروم با ریشه های درختانی که در میان ویرانه ها رشد کرده اند نیز می شود. این شهر در اوج خود یکی از بزرگترین مراکز شهری پیش از صنعتی شدن در جهان بود و سیستم های آبیاری پیچیده ای برای حمایت از جمعیت زیاد خود داشت. با این حال امپراتوری خمر به تدریج رو به زوال گذاشت. دلایل این زوال پیچیده هستند و شامل عواملی مانند تغییرات اقلیمی (خشکسالی و سیل) فشار جمعیتی بر منابع درگیری های داخلی و حملات از سوی پادشاهی های همسایه (مانند سیام) می شوند. در سال ۱۴۳۱ میلادی آنگکور مورد حمله و غارت قرار گرفت و پایتخت به جای دیگری منتقل شد. شهر به تدریج متروکه شده و جنگل آن را در خود بلعید. اگرچه آنگکور وات هرگز کاملاً رها نشد و به عنوان یک مکان زیارتی بودایی باقی ماند اما بخش های وسیعی از مجموعه برای قرن ها پنهان ماند تا اینکه در قرن نوزدهم توسط کاوشگران غربی دوباره مورد توجه قرار گرفت. آنگکور امروز بزرگترین سایت باستان شناسی آسیای جنوب شرقی و میراث جهانی یونسکو است و نمادی از هویت ملی کامبوج به شمار می رود.

شهر گمشده تیکال (Tikal)

تیکال یکی از بزرگترین و مهم ترین شهرهای تمدن مایا در دوره کلاسیک (حدود ۲۵۰ تا ۹۰۰ میلادی) بود. این شهر در قلب جنگل های بارانی شمال گواتمالا واقع شده و در اوج خود جمعیتی تخمینی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار نفر را در خود جای می داد. تیکال یک مرکز سیاسی اقتصادی و مذهبی قدرتمند بود و دارای اهرام معبد باشکوه کاخ ها میدان های عمومی و زمین های بازی توپ بود. معماری مایا در تیکال با اهرام پلکانی بلند که بر فراز سایبان جنگل سر برافراشته اند چشمگیر است. این شهر در طول تاریخ خود با شهرهای مایایی دیگر به ویژه کالاکمول درگیر جنگ و رقابت بود. با این حال مانند بسیاری از شهرهای بزرگ مایا در دوره کلاسیک تیکال نیز در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم میلادی به سرعت رو به زوال گذاشت و متروکه شد. دلایل دقیق فروپاشی تمدن مایا در این دوره هنوز موضوع بحث و تحقیق است اما عواملی مانند خشکسالی های طولانی مدت ناشی از تغییرات اقلیمی جنگ های مکرر فرسایش خاک و فشار بیش از حد بر منابع طبیعی (مانند جنگل زدایی) احتمالاً نقش مهمی ایفا کرده اند. پس از متروکه شدن شهر توسط جنگل بلعیده شد و برای قرن ها پنهان ماند. تیکال در اواسط قرن نوزدهم دوباره کشف شد و کاوش های باستان شناسی گسترده ای در آن انجام گرفت. امروزه تیکال یکی از بزرگترین سایت های باستان شناسی مایا و میراث جهانی یونسکو است و بقایای آن شاهدی بر عظمت و پیچیدگی این تمدن باستانی است.

شهر گمشده Teotihuacan

تئوتیئواکان شهری باستانی در دره مکزیک یکی از بزرگترین و قدرتمندترین مراکز شهری در آمریکای مرکزی پیش از آزتک ها بود. این شهر در حدود سال ۱۰۰ پیش از میلاد تأسیس شد و بین قرون اول و هفتم میلادی به اوج شکوفایی خود رسید. در اوج تئوتیئواکان جمعیتی بیش از ۱۰۰ هزار نفر داشت و یکی از بزرگترین شهرهای جهان در آن زمان بود. این شهر به دلیل سازه های عظیم خود به ویژه هرم خورشید و هرم ماه و همچنین خیابان مردگان و معبد کِتسال کواتل مشهور است. طراحی شهری تئوتیئواکان بسیار پیشرفته و منظم بود و نشان دهنده برنامه ریزی دقیق و سازماندهی اجتماعی پیچیده است. تأثیر فرهنگی و اقتصادی تئوتیئواکان بر سراسر منطقه آمریکای مرکزی قابل توجه بود. با این حال تئوتیئواکان نیز مانند بسیاری از تمدن های بزرگ به دلایل نامشخصی در حدود قرن هفتم میلادی رو به زوال گذاشت و در نهایت متروکه شد. نظریه های مختلفی درباره دلایل فروپاشی آن وجود دارد که شامل شورش های داخلی حمله از سوی گروه های دیگر خشکسالی های طولانی مدت یا ترکیبی از این عوامل می شوند. سال ها پس از متروکه شدن آزتک ها که بعدها در این منطقه به قدرت رسیدند ویرانه های تئوتیئواکان را یافتند و از عظمت آن شگفت زده شدند. آن ها نام «تئوتیئواکان» (به معنی «محل تولد خدایان») را به این شهر دادند و آن را مکانی مقدس می دانستند. امروزه تئوتیئواکان یکی از مهم ترین سایت های باستان شناسی مکزیک و میراث جهانی یونسکو است و اهرام و سازه های آن گواهی بر شکوه این تمدن مرموز و فراموش شده هستند.

تیسفون (Ctesiphon)

تیسفون یکی از بزرگترین شهرهای جهان باستان پایتخت امپراتوری های اشکانی و ساسانی در بین النهرین (عراق امروزی) بود. این شهر در ساحل شرقی رود دجله و در نزدیکی بغداد امروزی قرار داشت و برای قرن ها یکی از مهم ترین مراکز سیاسی تجاری و فرهنگی خاور نزدیک بود. تیسفون به دلیل موقعیت استراتژیک خود بارها مورد حمله و تصرف امپراتوری روم و بعدها امپراتوری بیزانس قرار گرفت. مشهورترین سازه باقی مانده از تیسفون طاق کسری (ایوان کسری) است که بخشی از کاخ سلطنتی ساسانیان بوده و بزرگترین طاق آجری بدون پشتوانه در جهان محسوب می شود. این سازه عظیم نمادی از قدرت و عظمت امپراتوری ساسانی است. تیسفون در سال ۶۳۷ میلادی در پی حمله اعراب مسلمان سقوط کرد. پس از تأسیس شهر بغداد به عنوان پایتخت خلافت عباسی در قرن هشتم میلادی اهمیت تیسفون به سرعت کاهش یافت. مصالح ساختمانی آن برای ساخت بغداد مورد استفاده قرار گرفت و شهر به تدریج متروکه شد و به ویرانه تبدیل گشت. امروزه تنها بقایایی از تیسفون از جمله طاق کسری باقی مانده است. این سایت باستان شناسی یادآور تاریخ غنی و پر فراز و نشیب بین النهرین و تقابل تمدن های بزرگ در این منطقه است. طاق کسری به عنوان نمادی از شکوه از دست رفته همچنان بازدیدکنندگان را از سراسر جهان به سوی خود جذب می کند.

شهر گمشده پرسپولیس

پرسپولیس که به معنای «شهر پارسی» است یکی از پایتخت های تشریفاتی امپراتوری هخامنشی در ایران باستان بود. این شهر در جنوب غربی ایران در نزدیکی شیراز امروزی توسط داریوش بزرگ در اواخر قرن ششم پیش از میلاد تأسیس شد و توسط جانشینان او خشایارشا و اردشیر اول گسترش یافت. پرسپولیس نه تنها یک مرکز اداری و مذهبی مهم بود بلکه نمادی از وحدت و عظمت امپراتوری هخامنشی محسوب می شد. این شهر به دلیل کاخ های باشکوه خود مانند کاخ آپادانا کاخ تچر و کاخ هدیش و همچنین دروازه همه ملل شهرت دارد. نقوش برجسته سنگی در پرسپولیس تصاویری بی نظیر از مراسم دربار نمایندگان ملل مختلف امپراتوری و نمادهای مذهبی را به نمایش می گذارند و منبع ارزشمندی برای درک فرهنگ و سازماندهی این امپراتوری بزرگ هستند. متأسفانه پرسپولیس در سال ۳۳۰ پیش از میلاد توسط اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد. اگرچه بخش هایی از شهر پس از آن نیز مورد استفاده قرار گرفت و اهمیت خود را حفظ کرد اما هرگز به شکوه سابق خود بازنگشت و به تدریج رو به زوال گذاشت. پرسپولیس در طول قرن ها به زیر خاک رفت و تنها ستون ها و دیوارهای بلند آن از دور نمایان بود. کاوش های باستان شناسی در قرن بیستم بخش های وسیعی از این شهر را از زیر خاک بیرون آورد و عظمت آن را دوباره آشکار ساخت. پرسپولیس امروز یکی از مهم ترین سایت های باستان شناسی ایران و میراث جهانی یونسکو است و نمادی از تاریخ و فرهنگ غنی ایران باستان به شمار می رود.

چان چان (Chan Chan – Peru)

چان چان واقع در ساحل شمالی پرو پایتخت پادشاهی چیمو بود و بزرگترین شهر خشتی (آدوبی) در قاره آمریکا و یکی از بزرگترین شهرهای خشتی در جهان محسوب می شود. این شهر در حدود سال ۸۵۰ میلادی تأسیس شد و تا زمان فتح آن توسط امپراتوری اینکا در سال ۱۴۷۰ میلادی مرکز یک پادشاهی قدرتمند و متمرکز بود. چان چان در اوج خود جمعیتی حدود ۳۰ هزار نفر داشت و شامل ده «ارگ» یا مجموعه محصور بزرگ بود که هر کدام شامل معابد کاخ ها انبارها و آرامگاه ها بودند و احتمالاً توسط حاکمان متوالی چیمو ساخته و مورد استفاده قرار می گرفتند. معماری چان چان با دیوارهای بلند و تزئینات برجسته خشتی با نقوش هندسی حیوانی و انسانی مشخص می شود. پادشاهی چیمو یک سیستم آبیاری پیچیده برای مدیریت آب رودخانه های منطقه ایجاد کرده بود که امکان کشاورزی در این منطقه خشک را فراهم می کرد. با این حال چان چان در نهایت توسط اینکاها فتح شد. اگرچه اینکاها شهر را به طور کامل ویران نکردند اما سیستم اداری و اقتصادی آن را تغییر دادند و اهمیت چان چان به تدریج کاهش یافت. این شهر پس از فتح اسپانیایی ها نیز مورد غارت قرار گرفت. چان چان به دلیل جنس خشتی سازه هایش در برابر فرسایش و رطوبت آسیب پذیر است اما بقایای آن همچنان گواهی بر دستاوردهای معماری و سازماندهی اجتماعی پادشاهی چیمو است. چان چان امروز میراث جهانی یونسکو است و تلاش هایی برای حفاظت و مرمت آن در حال انجام است.

ویجایاناگارا (Vijayanagara)

ویجایاناگارا که به معنی «شهر پیروزی» است پایتخت امپراتوری ویجایاناگارا در جنوب هند بود. این شهر در قرن چهاردهم میلادی تأسیس شد و تا قرن شانزدهم به یکی از بزرگترین و ثروتمندترین شهرهای جهان تبدیل گشت. در اوج شکوفایی تخمین زده می شود که ویجایاناگارا جمعیتی بیش از ۵۰۰ هزار نفر داشته باشد و یک مرکز مهم تجاری فرهنگی و مذهبی بود. این شهر به دلیل معابد باشکوه بازارهای پر رونق و سیستم های آبیاری پیشرفته خود شهرت داشت. امپراتوری ویجایاناگارا نقش مهمی در دفاع از فرهنگ و سنت های هندو در برابر حملات از شمال ایفا کرد. معماری ویجایاناگارا با استفاده از سنگ های بزرگ ستون های حکاکی شده پیچیده و مجسمه های زیبا مشخص می شود که نمایانگر هنر و مذهب هندو است. با این حال در سال ۱۵۶۵ میلادی امپراتوری ویجایاناگارا در نبرد تالیکوتا شکست سختی خورد و شهر پایتخت ویجایاناگارا توسط اتحادی از سلطنت های مسلمان دکن مورد حمله غارت و ویرانی قرار گرفت. این رویداد پایان دوره طلایی شهر و امپراتوری بود. پس از این ویرانی شهر به تدریج متروکه شد و به ویرانه تبدیل گشت. بقایای ویجایاناگارا در نزدیکی روستای هامپی در ایالت کارناتاکای هند واقع شده اند. این سایت باستان شناسی عظیم و چشمگیر میراث جهانی یونسکو است و شامل معابد کاخ ها دروازه ها و سازه های آبی متعددی است که عظمت و مقاومت امپراتوری فراموش شده را به نمایش می گذارند.

سیوداد پردیدا (Ciudad Perdida)

سیوداد پردیدا که به معنی «شهر گمشده» در اسپانیایی است یک شهر باستانی در کوه های سیرا نوادا د سانتا مارتا در کلمبیا است. این شهر توسط مردم تایِرونا یک تمدن پیشاکلمبی در حدود سال ۸۰۰ میلادی تأسیس شد یعنی حدود ۶۵۰ سال پیش از ماچوپیچو. سیوداد پردیدا شامل مجموعه ای از تراس ها میدان ها و سازه های سنگی است که در دامنه کوه تراشیده شده اند و توسط شبکه ای از مسیرهای سنگفرش شده به هم متصل می شوند. تخمین زده می شود که این شهر در اوج خود جمعیتی بین ۲ تا ۸ هزار نفر داشته باشد. مردم تایِرونا سیستم های پیچیده کشاورزی و مهندسی داشتند و توانسته بودند در این منطقه کوهستانی صعب العبور شهری بزرگ بسازند. دلایل دقیق متروکه شدن سیوداد پردیدا مشخص نیست اما احتمالاً ترکیبی از عوامل مانند بیماری هایی که توسط اروپایی ها منتقل شد درگیری با گروه های دیگر یا فروپاشی اجتماعی نقش داشته اند. پس از متروکه شدن شهر توسط جنگل پوشیده شد و برای قرن ها پنهان ماند. سیوداد پردیدا در سال ۱۹۷۲ توسط غارتگران گنج دوباره کشف شد و پس از آن باستان شناسان شروع به کاوش و مطالعه آن کردند. امروزه دسترسی به سیوداد پردیدا دشوار است و نیازمند پیاده روی چند روزه در جنگل است که همین امر به حفظ بکر بودن و مرموز بودن آن کمک کرده است. این سایت یک مکان باستان شناسی مهم و نمادی از تمدن های پیشاکلمبی کلمبیا است.

بایا (Baia)

بایا یک شهر ساحلی در نزدیکی ناپل در ایتالیا در دوران روم باستان یک تفریحگاه لوکس و محبوب برای نخبگان رومی بود. این شهر به دلیل چشمه های آب گرم طبیعی و ویلاهای باشکوه خود شهرت داشت و محلی برای خوش گذرانی و تفریح امپراتورها و اشراف رومی بود. بایا دارای حمام های حرارتی بزرگ معابد و ویلاهایی با چشم انداز دریا بود. با این حال موقعیت بایا در منطقه آتشفشانی کامپی فلگری که به فعالیت های لرزه ای و تغییر سطح زمین (برادیسیسم) معروف است در نهایت به سرنوشت آن انجامید. حرکت آهسته پوسته زمین در طول قرن ها باعث شد که بخش هایی از شهر به تدریج زیر آب فرو رود. حملات بربرها و غارت نیز در زوال شهر نقش داشتند. بایا در نهایت در قرون وسطی به طور کامل متروکه شد. امروزه بخش قابل توجهی از شهر باستانی بایا در خلیج ناپل زیر آب قرار دارد و به یک پارک باستان شناسی زیر آبی تبدیل شده است. غواصان و علاقه مندان به تاریخ می توانند از بقایای ویلاها خیابان ها و مجسمه های زیر آب دیدن کنند که به طرز شگفت انگیزی حفظ شده اند. این سایت منحصر به فرد تصویری نادر از یک شهر رومی ارائه می دهد که به جای مدفون شدن زیر خاکستر آتشفشانی (مانند پُمپی) به تدریج در آغوش دریا فرو رفته است و گواهی بر تأثیر نیروهای زمین شناسی بر سکونتگاه های انسانی است.

شهرهای گمشده زیر آب

در حالی که بسیاری از شهرهای گمشده بر روی خشکی و در زیر لایه های خاک یا پوشش گیاهی کشف می شوند برخی دیگر در بستر دریاها اقیانوس ها دریاچه ها یا رودخانه ها پنهان شده اند. این شهرهای زیر آب به دلایل مختلفی مانند بالا آمدن سطح آب دریا پس از پایان عصر یخبندان فرونشست زمین ناشی از فعالیت های زمین شناسی (مانند زلزله یا برادیسیسم) سونامی ها یا حتی ساخت سدها و مخازن آب به زیر آب رفته اند. کاوش در این سایت های باستان شناسی زیر آبی نیازمند تجهیزات و تخصص های خاصی است و اغلب چالش های بیشتری نسبت به کاوش های زمینی دارد. با این حال شهرهای گمشده زیر آب می توانند اطلاعات فوق العاده ارزشمندی را ارائه دهند زیرا گاهی اوقات سازه ها و اشیاء در محیط زیر آب بهتر از خشکی حفظ می شوند به خصوص اگر به سرعت مدفون شده باشند. کشف این شهرهای غرق شده نه تنها دانش ما را درباره تمدن های باستانی افزایش می دهد بلکه گاهی اوقات با افسانه ها و روایت های کهن مرتبط هستند و لایه ای از رمز و راز به آن ها می افزاید. این سایت های زیر آبی یادآور تغییرات دائمی در سطح دریاها و خشکی ها در طول تاریخ زمین شناسی و همچنین تأثیر این تغییرات بر سکونتگاه های انسانی هستند.

شهر دوارکا در هند (Dwarka)

دوارکا شهری که در متون مقدس هندو به ویژه مهابهاراتا به عنوان پایتخت پادشاهی کریشنا توصیف شده است موضوع کاوش های باستان شناسی زیر آبی در سواحل گجرات هند بوده است. طبق افسانه ها دوارکا یک شهر باشکوه و ثروتمند بود که پس از مرگ کریشنا توسط دریا بلعیده شد. این داستان برای قرن ها به عنوان یک افسانه باقی ماند اما کاوش های باستان شناسی زیر آبی که از دهه ۱۹۸۰ آغاز شد بقایایی را در عمق حدود ۴۰ متری زیر سطح دریا در خلیج کامبای (خلیج خامبات) کشف کرده است که برخی از باستان شناسان معتقدند ممکن است مربوط به شهر افسانه ای دوارکا باشد. این بقایا شامل سازه های سنگی دیوارهایی که به نظر می رسد بخشی از استحکامات بوده اند و اشیائی مانند سفالینه ها هستند. تاریخ گذاری این یافته ها موضوع بحث و اختلاف نظر در میان باستان شناسان است؛ برخی قدمت آن ها را به حدود ۹۰۰۰ سال پیش از میلاد نسبت می دهند که در صورت تأیید آن ها را بسیار قدیمی تر از بسیاری از تمدن های شناخته شده قرار می دهد. با این حال برخی دیگر درباره منشأ انسانی این سازه ها و تاریخ گذاری آن ها تردید دارند و معتقدند ممکن است این بقایا سازه های طبیعی باشند. فارغ از این بحث ها کاوش های زیر آبی در این منطقه همچنان ادامه دارد و پتانسیل کشف اطلاعات جدید درباره سکونتگاه های باستانی در سواحل هند را دارد و ارتباط جذابی میان افسانه و باستان شناسی ایجاد کرده است.

پورت رویال در جامائیکا (Port Royal)

پورت رویال واقع در جامائیکا در اواخر قرن هفدهم میلادی به عنوان یکی از شلوغ ترین و ثروتمندترین بندرهای کارائیب و پاتوق دزدان دریایی بازرگانان و ماجراجویان شهرت داشت. این شهر به دلیل فساد بی بندوباری و ثروت عظیمی که از تجارت (قانونی و غیرقانونی) به دست می آمد به «شرورترین شهر روی زمین» معروف بود. با این حال زندگی پر زرق و برق پورت رویال در ۷ ژوئن ۱۶۹۲ میلادی با یک زلزله ویرانگر و سونامی پس از آن به پایان رسید. حدود دو سوم شهر به سرعت به داخل خلیج فرو رفت و هزاران نفر کشته شدند. این فاجعه به سرعت شهر را در زیر آب مدفون کرد و بخش های قابل توجهی از آن به طرز شگفت انگیزی حفظ شد. از دهه ۱۹۶۰ کاوش های باستان شناسی زیر آبی در سایت پورت رویال آغاز شده است. این کاوش ها به کشف بقایای ساختمان ها خیابان ها اشیاء روزمره و حتی کشتی های غرق شده منجر شده اند. این یافته ها اطلاعات فوق العاده ارزشمندی درباره زندگی در یک شهر بندری مهم در دوره استعمار معماری تجارت و حتی عادات غذایی مردم آن زمان ارائه می دهند. پورت رویال زیر آب یک کپسول زمان واقعی است که تصویری نادر از زندگی در یک دوره خاص از تاریخ کارائیب را برای ما فراهم می کند و به عنوان یکی از مهم ترین سایت های باستان شناسی زیر آبی در نیمکره غربی شناخته می شود.

اهرام یوناگونی جیما ژاپن (Pyramids of Yonaguni Jima)

اهرام یوناگونی جیما سازه های سنگی زیر آبی بزرگی هستند که در نزدیکی جزیره یوناگونی در جنوب ژاپن کشف شده اند. این سازه ها که شکلی شبیه به اهرام پلکانی تراس ها و ستون های بزرگ دارند از دهه ۱۹۸۰ مورد توجه قرار گرفته اند. کشف این سازه ها بحث و جدل گسترده ای را در میان دانشمندان و باستان شناسان برانگیخته است. برخی معتقدند که این سازه ها طبیعی هستند و در نتیجه فرسایش و فعالیت های زمین شناسی در طول هزاران سال شکل گرفته اند. آن ها به ساختار زمین شناسی منطقه و وجود شکستگی های طبیعی در صخره ها اشاره می کنند که می تواند منجر به ایجاد اشکال منظم به نظر برسد. با این حال برخی دیگر به ویژه ماساکی کیمورا یک زمین شناس دریایی معتقدند که این سازه ها دست ساز هستند و بقایای یک شهر یا بنای یادبودی باستانی را تشکیل می دهند که هزاران سال پیش زمانی که سطح آب دریا پایین تر بود در این منطقه وجود داشته است. طرفداران منشأ انسانی این سازه ها به دقت برش ها زوایای قائم و اشکال هندسی منظم در برخی بخش ها اشاره می کنند که به نظر آن ها نمی تواند صرفاً نتیجه فرسایش طبیعی باشد. اگرچه بیشتر جامعه علمی هنوز به منشأ طبیعی این سازه ها تمایل دارد اما اهرام یوناگونی جیما همچنان یک راز باستان شناسی و زمین شناسی باقی مانده اند و کاوش و مطالعه بیشتر برای روشن شدن ماهیت واقعی آن ها ضروری است.

لیون سیتی در چین (Lion City)

لیون سیتی که نام اصلی آن شی چنگ (Shi Cheng) به معنی «شهر شیر» است یک شهر باستانی در استان چجیانگ چین بود که در سال ۱۹۵۹ عمداً به زیر آب رفت. این شهر در دوره سلسله هان شرقی (۲۵-۲۲۰ میلادی) تأسیس شده بود و برای بیش از ۱۸۰۰ سال یک مرکز منطقه ای مهم بود. تصمیم برای غرق کردن شهر به منظور ایجاد یک دریاچه مصنوعی (دریاچه کیاندائو یا هزار جزیره) برای پروژه سد رودخانه شین آن گرفته شد. این اقدام منجر به حفظ شگفت انگیز شهر در زیر آب شد زیرا آب به عنوان یک محافظ طبیعی عمل کرد و از فرسایش و تخریب سازه ها جلوگیری کرد. در سال ۲۰۰۱ باستان شناسان زیر آبی دوباره شهر را کشف کردند و از وضعیت حفظ آن شگفت زده شدند. لیون سیتی در عمق حدود ۲۵ تا ۴۰ متری زیر سطح دریاچه قرار دارد. کاوش ها نشان داده اند که بخش های قابل توجهی از شهر از جمله دروازه های شهر دیوارهای دفاعی معابد خانه ها و حتی کنده کاری های پیچیده بر روی چوب و سنگ به خوبی حفظ شده اند. این شهر زیر آبی تصویری بی نظیر از معماری و زندگی در دوره های مختلف تاریخ چین به ویژه سلسله های مینگ و چینگ ارائه می دهد. لیون سیتی امروزه به یک مقصد محبوب برای غواصان و علاقه مندان به تاریخ تبدیل شده است که به دنبال کشف این کپسول زمان زیر آبی هستند و فرصتی منحصر به فرد برای مشاهده شهری باستانی را فراهم می کند که در زیر آب دریاچه ای مدرن آرمیده است.

شهر پاولو پتری در یونان (Pavlopetri)

پاولاپتری واقع در سواحل جنوبی پلوپونز در یونان یکی از قدیمی ترین شهرهای غرق شده در جهان است که قدمت آن به عصر برنز (حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد) بازمی گردد. این شهر برای اولین بار در سال ۱۹۶۷ توسط نیکلاس فلمینگ کشف و در سال ۱۹۶۸ نقشه برداری شد. کاوش های اخیر با استفاده از فناوری های پیشرفته نقشه برداری زیر آبی تصویری دقیق تر از اندازه و پیچیدگی این شهر ارائه داده اند. پاولاپتری شامل خیابان ها ساختمان ها حیاط ها و حتی گورستان ها است که نشان دهنده یک مرکز شهری سازمان یافته در دوره مینوسی و میسنی است. این شهر در عمق حدود سه تا چهار متری زیر سطح دریا قرار دارد و به طرز قابل توجهی حفظ شده است. پاولاپتری احتمالاً به دلیل یک یا چند زمین لرزه قوی که منجر به فرونشست زمین و بالا آمدن سطح دریا شد به زیر آب رفته است. این شهر برای چندین قرن مسکونی بوده و یک مرکز تجاری مهم در عصر برنز در منطقه مدیترانه شرقی محسوب می شده است. کشف پاولاپتری اطلاعات ارزشمندی درباره شهرسازی معماری و زندگی در عصر برنز در یونان ارائه می دهد و نشان می دهد که سکونتگاه های شهری در این منطقه بسیار قدیمی تر از آن چیزی هستند که پیش از این تصور می شد. این سایت نمونه ای برجسته از یک شهر باستانی است که سرنوشت آن با تغییرات ژئولوژیکی و دریایی گره خورده و امروزه به عنوان یک سایت باستان شناسی زیر آبی مهم مورد مطالعه قرار می گیرد.

شهر گمشده چیست؟

شهر گمشده به سکونتگاهی باستانی اطلاق می شود که زمانی مسکونی و فعال بوده اما به دلایل مختلفی مانند بلایای طبیعی جنگ یا تغییرات اقتصادی متروکه شده و مکان آن برای مدت طولانی ناشناخته باقی مانده است.

چرا شهرها گمشده می شوند؟

شهرها ممکن است به دلایل گوناگونی مانند فوران آتشفشان زمین لرزه تغییرات اقلیمی جنگ ها فروپاشی اقتصادی یا سیاسی و یا تغییر مسیرهای تجاری متروکه و سپس در زیر خاک شن پوشش گیاهی یا آب پنهان شده و گمشده شوند.

آیا شهرهای گمشده در ایران وجود دارند؟

بله ایران دارای تاریخ غنی و تمدن های باستانی متعددی است و شهرهای باستانی بسیاری در آن وجود دارند که برخی از آن ها مانند پرسپولیس شوش یا شهر سوخته بقایای شهرهای بزرگ گذشته هستند که برای دوره ای اهمیت خود را از دست داده یا متروکه شده بودند.

چگونه شهرهای گمشده کشف می شوند؟

شهرهای گمشده اغلب از طریق کاوش های باستان شناسی بررسی های هوایی و ماهواره ای (مانند استفاده از LiDAR) مطالعه متون تاریخی و نقشه های کهن یا کشف های اتفاقی توسط مردم محلی یا در حین پروژه های عمرانی کشف می شوند.