چگونه بچه از پرورشگاه بگیریم؟

پذیرش سرپرستی یک کودک از پرورشگاه، تصمیمی عمیق و سرشار از مسئولیت پذیری است که زندگی هم کودک و هم خانواده را دگرگون می سازد. برای گرفتن بچه از پرورشگاه در ایران، لازم است مراحل قانونی و اداری مشخصی را از طریق سازمان بهزیستی و مراجع قضایی طی کنید.

این فرآیند، که به آن فرزندخواندگی نیز گفته می شود، شامل احراز صلاحیت متقاضیان، بررسی وضعیت کودک و طی کردن مراحل حقوقی است. آشنایی کامل با شرایط و ضوابط موجود، می تواند مسیر فرزندخواندگی را برای شما روشن تر و هموارتر سازد. در ادامه، راهنمایی جامع و گام به گامی را برای تمامی مراحل فرزندخواندگی در ایران ارائه خواهیم داد.

چرا فرزندخواندگی؟ آرزویی به وسعت یک زندگی

آرزوی داشتن فرزند، یکی از عمیق ترین و بنیادی ترین نیازهای بسیاری از انسان هاست. گاهی این آرزو از طریق طبیعی محقق نمی شود، اما راه های دیگری برای تجربه شیرین والدگری وجود دارد. فرزندخواندگی، فرصتی بی نظیر برای افرادی است که مایلند عشق و محبت خود را با کودکی نیازمند تقسیم کنند و همزمان، رؤیای خانواده دار شدن خود را به حقیقت بپیوندند. این تصمیم نه تنها زندگی زوجین یا فرد متقاضی را متحول می سازد، بلکه به یک کودک نیز فرصت داشتن یک خانواده گرم و آینده ای روشن تر را می دهد.

فرزندخواندگی تصمیمی حساس است که نیازمند آگاهی کامل از جوانب مختلف حقوقی، اجتماعی و روانشناختی است. بسیاری از خانواده ها به دلیل عدم آگاهی کافی یا اطلاعات نادرست، در ابتدای مسیر با چالش هایی روبرو می شوند. هدف از این راهنما، ارائه اطلاعاتی دقیق و قابل فهم است تا متقاضیان بتوانند با دیدی باز و آمادگی کامل، قدم در این راه پربرکت بگذارند و به پرسش های رایج خود درباره چگونگی گرفتن بچه از پرورشگاه پاسخ یابند.

فرزندخواندگی در ایران: تعریف، مبانی و اهداف قانونی

درک صحیح از مفهوم فرزندخواندگی و سرپرستی در ایران، نقطه آغاز این مسیر است. این دو اصطلاح، هرچند در گفتار عامه ممکن است به جای یکدیگر به کار روند، اما از نظر حقوقی تفاوت هایی دارند که شناخت آن ها ضروری است.

تفاوت فرزندخواندگی و سرپرستی

فرزندخواندگی در اصطلاح حقوقی به معنای پذیرفتن کودکی است که از نظر نسبی فرزند فرد محسوب نمی شود، اما قانوناً روابطی مشابه رابطه فرزند با والدین طبیعی بین او و سرپرست یا سرپرستان ایجاد می شود. این رابطه بر اساس قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب سال ۱۳۹۲ شکل می گیرد.

در ادبیات فقهی، فرزندخواندگی به معنای ادعای فرزندی یک کودک توسط دیگری، بدون اثبات نسب است. اما در قانون ایران، این امر با توجه به احکام شرعی و موازین قانونی تنظیم شده و به معنای اعطای سرپرستی کودکان بی سرپرست یا بدسرپرست به خانواده های متقاضی واجد شرایط است.

سرپرستی نیز اصطلاحی کلی تر است که ممکن است به معنای مراقبت و حضانت از کودک بدون ایجاد رابطه فرزندخواندگی کامل باشد، اما در قانون فرزندخواندگی، غالباً به پذیرش دائمی و قانونی کودک در خانواده ای دیگر اشاره دارد. سازمان بهزیستی کشور، فرزندخواندگی را «اعطای سرپرستی کودکان بدون سرپرست شناخته شده تحت سرپرستی سازمان بهزیستی به خانواده های متقاضی که واجد شرایط قانون جاری حمایت از کودکان بی سرپرست باشند» تعریف می کند.

مبانی قانونی و دیدگاه شرعی

مبانی قانونی فرزندخواندگی در ایران عمدتاً بر اساس «قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست» است که در سال ۱۳۹۲ تصویب شد. این قانون، چارچوب حقوقی کاملی را برای فرآیند سرپرستی کودکان فراهم می آورد. دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به درخواست های فرزندخواندگی را دارد و این نهاد، با هدف اصلی تأمین مصلحت و بهترین آینده برای کودک، نقش مهمی ایفا می کند.

از منظر اسلام نیز، هرچند فرزندخواندگی به معنای ایجاد رابطه نسبی و ارث بری نیست، اما پذیرش سرپرستی و نگهداری از کودکان یتیم و بی سرپرست بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. در قرآن کریم نیز به مواردی از پذیرش سرپرستی کودکان مانند حضرت موسی (ع) توسط همسر فرعون و حضرت یوسف (ع) توسط عزیز مصر اشاره شده است که نشان دهنده سابقه این موضوع در پیش از اسلام و اهمیت آن است. قوانین مدنی و شرعی ایران، با در نظر گرفتن این اصول، تلاش می کنند تا آینده ای امن و پایدار برای این کودکان فراهم آورند.

شرایط متقاضیان: چه کسانی می توانند فرزندخوانده بپذیرند؟

سازمان بهزیستی و مراجع قضایی، برای تضمین مصلحت و آینده روشن کودکان، شرایط دقیقی را برای متقاضیان فرزندخواندگی در نظر گرفته اند. این شرایط شامل الزامات عمومی و اولویت بندی های مشخصی است.

شرایط عمومی و الزامات قانونی

متقاضی یا متقاضیان باید واجد شرایط زیر باشند تا درخواست سرپرستی آن ها مورد بررسی قرار گیرد:

• تابعیت ایرانی: متقاضیان باید شهروند ایران باشند. در صورتی که در خارج از کشور سکونت دارند، می توانند از طریق سفارتخانه ایران درخواست خود را به سازمان بهزیستی ارسال کنند.
• اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور: متقاضیان باید به یکی از ادیان شناخته شده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اعتقاد داشته باشند.
• عدم سوءپیشینه موثر و صلاحیت اخلاقی: عدم وجود سابقه کیفری موثر و داشتن صلاحیت اخلاقی و رفتاری مناسب برای تربیت کودک، از شروط اصلی است.
• سلامت جسمی و روانی: متقاضیان نباید به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج مبتلا باشند و باید از سلامت کامل جسمی و روانی برای تربیت کودک برخوردار باشند. گواهی پزشک معتمد بهزیستی و روانشناس در این زمینه لازم است.
• توانایی مالی برای تأمین نیازهای کودک: متقاضیان باید توانایی مالی لازم برای تأمین تمام نیازهای مادی، آموزشی و رفاهی کودک را داشته باشند.
• عدم اعتیاد: عدم اعتیاد به مواد مخدر، روان گردان و الکل الزامی است. گواهی عدم اعتیاد از مراجع ذی صلاح باید ارائه شود.
• محجور نبودن: متقاضیان نباید از نظر قانونی محجور باشند (یعنی بالغ، عاقل و رشید باشند).
• حداقل سن ۳۰ سال: حداقل یکی از زوجین یا زن مجرد متقاضی باید ۳۰ سال سن داشته باشد.
• رضایت کامل زوجین: در صورت تأهل، رضایت کامل و همزمان هر دو زوج برای پذیرش سرپرستی شرط است.

اولویت های پذیرش سرپرستی

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، اولویت هایی را برای اعطای سرپرستی مشخص کرده است:

1. زوجین فاقد فرزند: زوجینی که حداقل پنج سال از تاریخ ازدواج دائم آن ها گذشته باشد و به موجب گواهی پزشکی قانونی، امکان بچه دار شدن را نداشته باشند. البته، اگر پزشکی قانونی تشخیص دهد که زوجین به هیچ وجه قادر به بچه دار شدن نیستند، شرط پنج سال از بین می رود و می توانند زودتر اقدام کنند.
2. زوجین دارای فرزند: زن و شوهری که دارای فرزند هستند اما تمایل به پذیرش فرزندخوانده دارند، در اولویت بعدی قرار می گیرند.
3. زنان و دختران بدون شوهر: زنانی که حداقل ۳۰ سال سن داشته باشند و بدون شوهر باشند، می توانند منحصراً سرپرستی فرزند دختر را بر عهده بگیرند.

در شرایط یکسان، اولویت با زوجینی است که سن آن ها کمتر از ۵۰ سال باشد تا بتوانند سال های بیشتری از کودکی فرزندخوانده را در کنار او باشند و به تربیت وی بپردازند. لازم به ذکر است که تا زمانی که متقاضیان دارای صلاحیت از اولویت اول وجود داشته باشند، معمولاً نوبت به اولویت های بعدی نمی رسد، مگر اینکه متقاضیان اولویت های بعدی مایل به پذیرش کودکان با شرایط خاص (مانند سن بالاتر، جنسیت پسر، یا کودکان دارای معلولیت و بیماری خاص) باشند.

شرایط اختصاصی برای زنان و دختران مجرد

بر اساس قانون، زنان و دختران مجردی که بالای ۳۰ سال سن دارند، از این حق برخوردارند که درخواست سرپرستی یک فرزند دختر را ارائه دهند. این امکان، فرصت های بیشتری را برای این گروه از زنان فراهم می کند تا بتوانند لذت مادری را تجربه کنند. البته، تمامی شرایط عمومی ذکر شده در بالا، مانند صلاحیت اخلاقی، توانایی مالی و سلامت جسمی و روانی، برای این گروه از متقاضیان نیز الزامی است.

کودکان واجد شرایط سرپرستی: چه کودکانی قابل واگذاری هستند؟

تنها کودکانی می توانند تحت سرپرستی قرار گیرند که شرایط قانونی مشخصی داشته باشند. این شرایط برای اطمینان از این است که کودک واقعاً نیازمند سرپرستی است و منافع او به بهترین شکل تأمین می شود.

دسته بندی کودکان بی سرپرست و بد سرپرست

قانون، کودکان واجد شرایط سرپرستی را به دو دسته اصلی تقسیم می کند:

1. کودکان بی سرپرست: این کودکان شامل موارد زیر می شوند:
   • کودکانی که هیچ گونه اطلاعاتی از پدر، مادر و جد پدری آن ها در دسترس نیست.
   • کودکانی که پدر، مادر، جد پدری یا وصی قانونی آن ها در قید حیات نیستند.
2. کودکان بدسرپرست: این دسته شامل کودکانی می شود که والدین یا جد پدری آن ها صلاحیت نگهداری و تربیت کودک را ندارند. این عدم صلاحیت می تواند به دلیل اعتیاد، فساد اخلاقی، بیماری های روانی شدید، یا عدم توانایی در تأمین حداقل های زندگی و رفاه کودک باشد. دادگاه در این موارد، پس از بررسی های لازم و در صورت عدم اصلاح شرایط، سرپرستی کودک را از والدین سلب و به سازمان بهزیستی می سپارد.
3. کودکانی با زمان انتظار طولانی: کودکانی که بیش از دو سال از تاریخ سپردن آن ها به سازمان بهزیستی گذشته باشد و هیچ یک از والدین واقعی، جد پدری یا وصی قانونی برای سرپرستی آن ها مراجعه نکرده باشند، نیز واجد شرایط فرزندخواندگی شناخته می شوند.

عوامل مؤثر بر زمان انتظار و آمار کودکان

یکی از دلایل اصلی طولانی شدن صف انتظار برای فرزندخواندگی، کمبود تعداد کودکان واجد شرایط واگذاری است، نه عدم تمایل سازمان بهزیستی. فرآیند تأیید بی سرپرستی یا بدسرپرستی یک کودک، یک پروسه قضایی دقیق و زمان بر است که باید با دقت کامل انجام شود تا حقوق کودکان و خانواده های واقعی آن ها تضییع نگردد.

آمارها نشان می دهد که تعداد درخواست کنندگان برای نوزادان، به ویژه نوزادان دختر، بسیار زیاد است. در بسیاری از موارد، بیش از ۹۰ درصد متقاضیان در ابتدا درخواست نوزاد دختر دارند. این موضوع باعث می شود که صف انتظار برای این گروه از کودکان بسیار طولانی باشد. در مقابل، تعداد کودکان با سن بالاتر (به ویژه پسران بالای ۶ سال) یا کودکان دارای معلولیت و بیماری های خاص، بیشتر است و متقاضیان کمتری دارند. خانواده هایی که مایل به پذیرش این دسته از کودکان هستند، معمولاً زودتر به نتیجه می رسند. حدود ۸۰ درصد از موارد فرزندخواندگی در سال های اخیر در محدوده سنی ۰ تا ۳ سال انجام شده است، که نشان دهنده ترجیح بالای خانواده ها برای نوزادان و کودکان خردسال است.

مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور می گوید: «سخت ترین تجربه برای کودکان، فسخ فرزندخواندگی است. برخی خانواده ها که به هر علتی با احساس پیش می آیند و بعد تاب شنیدن حرف اطرافیان را ندارند یا دلشان را می زند، بزرگترین لطمه را به کودک وارد می کنند. برای همین باید از ابتدا دقیق بررسی شوند.» این جمله تأکیدی است بر اهمیت بررسی دقیق صلاحیت خانواده ها برای جلوگیری از آسیب های روحی به کودکان.

راهنمای گام به گام: مراحل فرزندخواندگی از بهزیستی تا پذیرش در خانواده

فرآیند گرفتن بچه از پرورشگاه یک مسیر چند مرحله ای است که هر گام آن اهمیت خاص خود را دارد. این مراحل باید با دقت و صبر طی شوند.

مرحله اول: ثبت نام اولیه در سامانه ملی فرزندخواندگی

نخستین گام برای آغاز فرآیند فرزندخواندگی، ثبت نام آنلاین در سامانه ملی فرزندخواندگی سازمان بهزیستی کشور است. این سامانه با آدرس http://adoption.behzisti.net دسترسی آسان و شفافی را برای متقاضیان فراهم کرده است. پیش از ثبت نام، بهتر است تمامی مدارک لازم را آماده کنید تا بتوانید آن ها را با کیفیت مطلوب و خوانا در سامانه بارگذاری نمایید. پس از ثبت نام و بارگذاری موفقیت آمیز مدارک، یک کد رهگیری از طریق پیامک برای شما ارسال خواهد شد.

مرحله دوم: آماده سازی و بارگذاری مدارک اولیه

یکی از مهمترین بخش ها در گرفتن بچه از پرورشگاه، گردآوری و ارائه مدارک کامل و صحیح است. این مدارک برای ارزیابی صلاحیت متقاضیان ضروری هستند.

چک لیست کامل مدارک مورد نیاز:

ردیف	مدارک مورد نیاز	توضیحات
۱	تصویر کلیه صفحات شناسنامه متقاضیان	برای هر دو زوج متقاضی یا زن مجرد
۲	تصویر کارت ملی متقاضیان	برای هر دو زوج متقاضی یا زن مجرد
۳	تصویر کارت پایان خدمت یا معافیت	برای آقایان متقاضی
۴	تصویر سند ازدواج	برای زوجین متقاضی
۵	تصویر آخرین مدرک تحصیلی	برای هر دو زوج متقاضی یا زن مجرد
۶	تصویر سند مالکیت یا اجاره نامه منزل	برای اثبات محل سکونت و تمکن مالی
۷	گواهی اشتغال به کار و میزان درآمد	مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و…
۸	تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی	مانند بیمه تأمین اجتماعی، خدمات درمانی و…
۹	گواهی پزشک متخصص زنان و پزشکی قانونی	مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزند و برخوردار از اولویت اول)

تأکید می شود که تمامی تصاویر باید خوانا و با کیفیت مطلوب از روی اصل مدارک تهیه شوند. پس از تأیید اولیه بهزیستی، ممکن است لازم باشد اصل مدارک را در یکی از دفاتر اسناد رسمی برابر اصل کنید و به سازمان ارائه دهید.

مرحله سوم: مصاحبه و بازدید مددکاری اولیه

پس از بررسی مدارک و تأیید اولیه در سامانه، مددکاران سازمان بهزیستی با متقاضیان تماس گرفته و برای مصاحبه و بازدید از منزل هماهنگی می کنند. نقش مددکاران در این مرحله، ارزیابی دقیق شرایط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و خانوادگی متقاضیان است. آن ها میزان پایداری زندگی خانوادگی، روابط متقاضیان با یکدیگر و با سایر اعضای خانواده، و محیطی که کودک قرار است در آن رشد کند را بررسی می کنند. این بازدیدها و مصاحبه ها برای اطمینان از آمادگی خانواده برای پذیرش و تربیت یک کودک حیاتی است.

مرحله چهارم: تأیید روانشناس و اخذ گواهی های تکمیلی

در این مرحله، متقاضیان برای ارزیابی سلامت روانی و عاطفی به روانشناس معتمد سازمان بهزیستی معرفی می شوند. این مصاحبه ها به منظور اطمینان از ثبات شخصیتی و آمادگی روانی والدین برای پذیرش مسئولیت فرزندخواندگی است. علاوه بر این، گواهی های عدم اعتیاد (از آزمایشگاه های مورد تأیید) و عدم سوءپیشینه (از پلیس +۱۰) نیز باید در این مرحله اخذ و ارائه شوند.

مرحله پنجم: آشنایی و تعامل با کودک

پس از تأیید تمامی صلاحیت های لازم، نوبت به مرحله حساس و شیرین آشنایی با کودک می رسد. سازمان بهزیستی، کودکی را که واجد شرایط واگذاری باشد، به متقاضیان معرفی می کند. در این مرحله، دیدارهایی بین متقاضیان و کودک ترتیب داده می شود تا فرصت تعامل و پذیرش متقابل فراهم آید. این فرآیند ممکن است چندین جلسه به طول انجامد. در صورتی که تعامل مناسبی بین متقاضیان و کودک برقرار نشود، امکان پیشنهاد تا سه کودک دیگر نیز وجود دارد تا بهترین تطابق ممکن حاصل شود. هدف اصلی این مرحله، ایجاد پیوند عاطفی و اطمینان از آمادگی کودک و خانواده برای زندگی مشترک است.

مرحله ششم: صدور حکم سرپرستی (دوره آزمایشی و حکم قطعی)

پس از تأیید نهایی و ایجاد پیوند عاطفی، دادگاه حکم سرپرستی موقت را برای یک دوره شش ماهه صادر می کند. در طول این دوره آزمایشی، کارشناسان سازمان بهزیستی به صورت منظم از خانواده و کودک بازدید کرده و بر وضعیت آن ها نظارت می کنند. این نظارت برای اطمینان از انطباق کودک با محیط جدید و رعایت تمامی موازین قانونی و اخلاقی توسط والدین خوانده است. در صورت تأیید موفقیت آمیز دوره آزمایشی و گزارش مثبت کارشناسان، دادگاه حکم سرپرستی موقت را به حکم قطعی تبدیل می کند و رابطه فرزندخواندگی به صورت دائم برقرار می شود.

مرحله هفتم: اقدامات پس از صدور حکم قطعی (تغییر شناسنامه و حقوق)

با صدور حکم قطعی سرپرستی، مهمترین گام حقوقی برداشته شده است. در این مرحله، والدین خوانده باید با مراجعه به اداره ثبت احوال، برای کودک شناسنامه جدید با نام خانوادگی خود دریافت کنند. این اقدام به منظور حفظ هویت و یکپارچگی خانوادگی کودک و جلوگیری از مشکلات روانی ناشی از تفاوت نام خانوادگی است.

مطابق ماده ۲۲ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، اداره ثبت احوال مکلف است نام و نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی و همچنین مفاد حکم سرپرستی را در اسناد سجلی و شناسنامه سرپرست یا زوجین سرپرست وارد کند. همچنین، شناسنامه جدیدی برای کودک یا نوجوان تحت سرپرستی با درج نام و نام خانوادگی سرپرست یا زوجین سرپرست صادر شده و در قسمت توضیحات شناسنامه، مفاد حکم سرپرستی و نام و نام خانوادگی والدین واقعی وی (در صورت مشخص بودن) قید می شود. تبصره ۱ این ماده نیز تأکید دارد که اداره ثبت احوال مکلف است سوابق هویت و نسبت واقعی طفل را در پرونده وی حفظ نماید.

زمان و چالش ها: مدت زمان فرآیند و عوامل تأثیرگذار

یکی از پرسش های کلیدی متقاضیان فرزندخواندگی، مدت زمان لازم برای طی کردن این فرآیند است. این زمان می تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرد.

عوامل مؤثر بر طولانی شدن فرآیند

در صورتی که کودک واجد شرایط واگذاری موجود باشد و تمامی مدارک و صلاحیت های متقاضیان به سرعت تأیید شود، فرآیند فرزندخواندگی می تواند در زمانی کمتر از شش ماه به سرانجام برسد. با این حال، عوامل متعددی می توانند بر این زمان تأثیر بگذارند و باعث طولانی شدن آن شوند:

• نوع درخواست کودک: همانطور که پیشتر گفته شد، تقاضا برای نوزادان، به خصوص نوزادان دختر، بسیار بیشتر از عرضه است. این امر به صورت طبیعی منجر به طولانی تر شدن صف انتظار برای این دسته از کودکان می شود. در مقابل، متقاضیان کودکانی با سن بالاتر (مثلاً بالای ۶ سال، به ویژه پسر) یا کودکانی که دارای معلولیت یا بیماری خاص هستند، ممکن است سریع تر به نتیجه برسند.
• پروسه احراز شرایط کودک: تأیید بی سرپرستی یا بدسرپرستی یک کودک، یک فرآیند قضایی پیچیده است که نیازمند بررسی های دقیق و زمان بر است تا حقوق هیچ فردی تضییع نشود. این پروسه خارج از کنترل سازمان بهزیستی است و می تواند زمان بر باشد.
• تکمیل مدارک و تأیید صلاحیت ها: هرگونه نقص در مدارک یا نیاز به جلسات مشاوره بیشتر برای تأیید صلاحیت های روانشناختی و اجتماعی، می تواند فرآیند را به تعویق بیندازد.

شفافیت سامانه ملی فرزندخواندگی

راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی، گام مهمی در جهت افزایش شفافیت و کاهش احتمال سوءاستفاده یا پارتی بازی در فرآیند فرزندخواندگی بوده است. این سامانه امکان رصد و ارزیابی روند پرونده ها را برای استان ها فراهم آورده و تلاش می کند تا عدالت در تخصیص کودکان به خانواده های واجد شرایط، به بهترین نحو رعایت شود. اگرچه درصد خطا هرگز صفر نیست، اما با این سامانه، میزان این خطاها به حداقل رسیده است. در صورت وجود هرگونه اعتراض یا احساس اجحاف، متقاضیان می توانند از طریق بخش پرسش و پاسخ سامانه یا سامانه دیدبان سازمان بهزیستی با شماره تلفن ۱۴۸۲، موارد خود را مطرح و پیگیری کنند.

با این حال، باید در نظر داشت که شرایط هر خانواده و هر کودک منحصر به فرد است و نمی توان انتظار داشت تمامی پرونده ها با یک سرعت پیش بروند. برای مثال، خانواده ای که ۴ سال منتظر نوزاد دختر بوده، ممکن است در مقایسه با خانواده ای که پذیرش پسری ۶ ساله یا کودکی با نیازهای خاص را قبول کرده، زمان انتظار بسیار متفاوتی داشته باشد.

ابهامات و پرسش های رایج در خصوص فرزندخواندگی

افرادی که قصد فرزندخواندگی دارند، معمولاً با پرسش ها و ابهامات متعددی روبرو می شوند. در این بخش، به برخی از رایج ترین این سوالات می پردازیم.

حقوق فرزندخوانده (ارث و تملیک اموال)

یکی از مهمترین مسائل حقوقی در فرزندخواندگی، موضوع ارث است. بر اساس قوانین مدنی ایران، فرزندخوانده از والدین خوانده خود ارث نمی برد. دلیل این امر این است که موجبات ارث بری، تنها نسب (رابطه خونی) یا سبب (مانند ازدواج) است و رابطه فرزندخواندگی از این موارد محسوب نمی شود.

با این حال، قانونگذار برای حمایت از آینده فرزندخوانده، تدابیر دیگری اندیشیده است. ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست صراحتاً بیان می دارد که دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی، بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک کند. تشخیص نوع و میزان این مال یا حقوق با دادگاه است. در مواردی که اخذ تضمین عینی ممکن یا به مصلحت نباشد، دادگاه می تواند دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر کند. همچنین تبصره این ماده اجازه می دهد که در صورت تشخیص مصلحت کودک، دادگاه بدون اجرای مفاد این ماده نیز حکم سرپرستی را صادر کند. علاوه بر این، والدین خوانده می توانند در زمان حیات خود، از طریق وصیت (تا یک سوم اموال) یا هبه (بخشیدن مال) بخشی از دارایی های خود را به فرزندخوانده منتقل کنند.

محرمیت فرزندخوانده

مسئله محرمیت فرزندخوانده، به ویژه برای فرزند دختر یا پسر که با نامحرمان در خانواده زندگی می کند، از ابهامات شرعی رایج است. از آنجایی که رابطه فرزندخواندگی، رابطه نسبی ایجاد نمی کند، فرزندخوانده از نظر شرعی به والدین خوانده و فرزندان آن ها محرم محسوب نمی شود.

برای حل این مشکل، راهکارهای شرعی مختلفی وجود دارد که مهمترین آن ها «رضاع» (شیردهی) است. اگر مادرخوانده بتواند کودک شیرخوار را با شرایط شرعی خاص شیر دهد، رابطه محرمیت بین کودک و خانواده خوانده ایجاد می شود. در موارد دیگر، می توان از راهکارهای ثانویه مانند ازدواج صوری (عقد موقت) با یکی از محارم (با رضایت و رعایت شرایط شرعی) برای ایجاد محرمیت کمک گرفت. متقاضیان باید در این زمینه از مرجع تقلید خود استفتای لازم را به عمل آورده و بر اساس احکام ایشان عمل کنند.

حضانت فرزندخوانده پس از طلاق والدین خوانده

در صورتی که والدین خوانده از یکدیگر طلاق بگیرند، موضوع حضانت فرزندخوانده پیش می آید. در این خصوص، قانونگذار احکام حضانت فرزندخوانده را دقیقاً مشابه با حضانت فرزندان طبیعی والدین در نظر گرفته است. بدین معنا که حضانت فرزند تا سن هفت سالگی با مادرخوانده (در صورت صلاحیت) خواهد بود و پس از آن، تا سن بلوغ، حضانت با پدرخوانده است.

البته، دادگاه همواره مصلحت و بهترین منافع کودک را در اولویت قرار می دهد. اگر هر یک از والدین خوانده (پدر یا مادر) صلاحیت حضانت را از دست بدهند (مثلاً به دلیل اعتیاد، فساد اخلاقی، بیماری های روانی یا عدم توانایی در نگهداری)، دادگاه می تواند حضانت را از او سلب کرده و به دیگری واگذار کند یا حتی در صورت عدم صلاحیت هر دو، سرپرستی را به شخص ثالث یا سازمان بهزیستی بازگرداند. در مواردی که فرزند دختر است، معمولاً دادگاه اولویت را به مادرخوانده می دهد، با این استدلال که همجنس بودن مادر و فرزند، مصلحت کودک را بهتر تأمین می کند.

چالش های پذیرش کودکان با نیازهای خاص و فرهنگ سازی

متأسفانه، آمارها نشان می دهد که تعداد متقاضیان برای پذیرش کودکانی که دارای معلولیت یا بیماری های خاص هستند، بسیار کمتر است. این در حالی است که این کودکان نیز به اندازه سایرین نیازمند آغوش گرم خانواده و محبت هستند.

فرهنگ سازی در این زمینه، یک فرآیند طولانی مدت و نیازمند همکاری جمعی است. رسانه ها، به ویژه صنعت فیلم و سریال، می توانند نقش بسیار مؤثری در تغییر نگاه جامعه و ترغیب خانواده ها به پذیرش این کودکان ایفا کنند. نمایش داستان های واقعی و موفق از خانواده هایی که کودکان با نیازهای خاص را به سرپرستی پذیرفته اند، می تواند آگاهی عمومی را افزایش داده و نگرش های منفی را کاهش دهد.

بهزیستی در تلاش است تا با برنامه های مختلف، این فرهنگ سازی را گسترش دهد و اهمیت پذیرش تمامی کودکان نیازمند، فارغ از شرایط جسمی یا سلامت، را ترویج کند. این تصمیم، علاوه بر کمک به یک کودک، می تواند برکات زیادی را به زندگی خانواده آورده و به غنای انسانی آن ها بیفزاید.

نقش وکیل و مشاور حقوقی در فرآیند فرزندخواندگی

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و اداری فرآیند فرزندخواندگی، بهره مندی از خدمات یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در این زمینه می تواند بسیار مفید باشد. وکیل می تواند به متقاضیان در مراحل مختلف کمک کند:

• آشنایی کامل با قوانین: یک وکیل مجرب می تواند تمامی قوانین و رویه های مربوط به فرزندخواندگی را به صورت دقیق برای شما تشریح کند و از بروز هرگونه اشتباه قانونی جلوگیری نماید.
• تکمیل مدارک: وکیل می تواند در جمع آوری و تکمیل صحیح مدارک لازم، به شما یاری رساند تا پرونده شما با سرعت بیشتری بررسی شود.
• پیگیری پرونده در دادگاه: در صورت نیاز به پیگیری های قضایی، وکیل می تواند از جانب شما در دادگاه خانواده حضور یافته و مراحل قانونی را به بهترین نحو پیش ببرد.
• حل چالش های احتمالی: در صورت بروز هرگونه چالش حقوقی یا ابهام در طول فرآیند (مانند اعتراض به تصمیمات، مشکلات ثبت احوال یا مسائل مربوط به حضانت)، وکیل می تواند راهنمایی های لازم را ارائه کرده و به حل و فصل آن ها کمک کند.

مشاوره حقوقی، به شما این اطمینان را می دهد که تمامی گام ها بر اساس موازین قانونی و به نفع کودک و خانواده برداشته شده و از سردرگمی ها و اتلاف وقت جلوگیری می کند.

جمع بندی: تصمیمی از سر مهر و مسئولیت پذیری

گرفتن بچه از پرورشگاه، یا همان فرزندخواندگی، فرآیندی جامع و چندوجهی است که از ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی آغاز شده و تا صدور حکم قطعی و تغییر شناسنامه کودک ادامه می یابد. این مسیر نیازمند صبر، پیگیری و از همه مهمتر، عشق بی قید و شرط است. با رعایت تمامی شرایط عمومی و قانونی، از جمله تابعیت ایرانی، اعتقاد به ادیان رسمی، سلامت جسمی و روانی، توانایی مالی و عدم سوءپیشینه، می توانید برای پذیرش سرپرستی کودکی نیازمند اقدام کنید. اولویت های قانونی شامل زوجین فاقد فرزند، زوجین دارای فرزند و زنان مجرد بالای ۳۰ سال (برای فرزند دختر) است.

مهم است که متقاضیان با درک کامل از چالش ها و ابهامات حقوقی نظیر ارث بری و محرمیت، و همچنین آگاهی از نقش مهم سازمان بهزیستی و مراجع قضایی در حفظ منافع کودک، قدم در این راه بگذارند. با وجود زمان بر بودن این فرآیند، سامانه ملی فرزندخواندگی و نظارت های دقیق بهزیستی، شفافیت و عدالت را تا حد زیادی تضمین کرده اند. تصمیم به فرزندخواندگی، تصمیمی از سر مهر و مسئولیت پذیری است که نه تنها زندگی یک کودک را نجات می دهد، بلکه به خانواده های متقاضی نیز فرصت تجربه یک عشق بی کران و ساختن یک زندگی جدید و پرمعنا را می بخشد. با کسب اطلاعات دقیق و مشاوره با متخصصین، می توانید این سفر پربرکت را با موفقیت طی کنید.