مراحل گرفتن مهریه چگونه است

برای مطالبه مهریه، زن می تواند از طریق اداره ثبت اسناد و املاک یا دادگاه خانواده اقدام کند که هر یک مراحل و الزامات خاص خود را دارند. انتخاب مسیر صحیح به شرایط زن و وجود اموال قابل شناسایی از مرد بستگی دارد. مهریه به عنوان یک حق مالی مهم و قانونی برای زن در نظر گرفته شده است که با ثبت عقد ازدواج، مرد متعهد به پرداخت آن می شود. این حق می تواند در هر زمان از زندگی مشترک یا پس از آن، توسط زن مطالبه شود. آگاهی کامل از فرآیندهای قانونی و نکات کلیدی مرتبط با مطالبه مهریه، به زنان کمک می کند تا تصمیمات آگاهانه تری بگیرند و حقوق خود را به بهترین شکل ممکن پیگیری کنند. در بسیاری از موارد، پیچیدگی های قانونی و مراحل اداری می تواند موجب سردرگمی شود، لذا درک صحیح از مفاهیم و رویه ها ضروری است تا مطالبه مهریه به بهترین نحو صورت پذیرد.

مطالبه مهریه نه تنها در شرایط طلاق، بلکه در طول زندگی مشترک نیز حق قانونی زن محسوب می شود. این موضوع، بار مالی و حقوقی قابل توجهی را برای زوج به همراه دارد و آشنایی با جنبه های مختلف آن برای هر دو طرف اهمیت زیادی دارد. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، تمامی ابعاد قانونی، شرایط، مدارک لازم، مسیرهای اقدام از طریق ثبت و دادگاه، هزینه ها، عواقب احتمالی و نکات کلیدی مربوط به مطالبه مهریه را به زبانی ساده و قابل فهم تشریح می کند. توجه به آخرین تغییرات قانونی و راهکارهای عملی، این مقاله را به یک منبع مرجع و قابل اعتماد تبدیل خواهد کرد.

مفاهیم پایه مهریه: شناخت ارکان و انواع آن

پیش از ورود به مراحل عملی مطالبه مهریه، آشنایی با تعاریف و اقسام آن ضروری است. مهریه یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد ازدواج است که به محض جاری شدن صیغه عقد، مالکیت آن برای زن ثابت می شود. این مال می تواند به اشکال مختلفی تعیین شود و نحوه پرداخت آن نیز بر اساس توافق زوجین و شرایط قانونی، متفاوت خواهد بود.

تعریف قانونی مهریه و ویژگی های آن

مهریه، که در اصطلاح فقهی «صِداق» نیز نامیده می شود، مالی است که مرد در هنگام عقد ازدواج یا پس از آن، به همسر خود می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این حق مالی، ماهیتی مستقل از عقد ازدواج دارد و حتی اگر در عقد نامی از آن برده نشود، عقد صحیح است و در صورت وقوع نزدیکی، مهریه‌المثل به زن تعلق می گیرد. اما برای صحت مهریه به خودی خود، ویژگی هایی لازم است:

• مالیت و ارزش اقتصادی: مهریه باید دارای ارزش مالی و اقتصادی باشد. به عنوان مثال، نمی توان چیزی را مهریه قرار داد که در عرف هیچ ارزشی ندارد.
• مشخص و معین بودن: مال مورد نظر برای مهریه باید به وضوح مشخص و معین باشد. مثلاً اگر سکه باشد، تعداد آن و اگر ملک باشد، پلاک ثبتی یا نشانی دقیق آن باید مشخص شود. ابهام در مهریه می تواند در مراحل اجرایی مشکل ساز شود.
• قابل تملک بودن: مهریه باید مالی باشد که زن بتواند مالک آن شود و قابلیت نقل و انتقال داشته باشد. به عنوان مثال، مال وقفی یا مالی که متعلق به دیگری است (بدون رضایت او)، نمی تواند مهریه قرار گیرد.
• مشروع بودن: مهریه باید از راه های مشروع و قانونی به دست آمده باشد و استفاده از آن در شرع و قانون مجاز باشد.

این ویژگی ها تضمین می کنند که مهریه یک حق واقعی و قابل وصول برای زن باشد و از بروز اختلافات حقوقی در آینده جلوگیری می کند.

انواع مهریه از نظر نحوه پرداخت

مهریه از لحاظ نحوه و زمان پرداخت به دو دسته اصلی تقسیم می شود که هر کدام شرایط و آثار حقوقی متفاوتی دارند و در مراحل مطالبه مهریه اهمیت ویژه ای پیدا می کنند.

مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه رایج ترین نوع مهریه است و به این معناست که زن می تواند هر زمان که بخواهد (چه در طول زندگی مشترک و چه پس از آن) آن را از همسر خود مطالبه کند و مرد موظف به پرداخت آن است. در این نوع مهریه، نیاز به اثبات توانایی مالی مرد نیست و او باید به محض مطالبه، مهریه را پرداخت کند. اگر مرد از پرداخت امتناع کند و اموالی برای توقیف داشته باشد، زن می تواند از طریق مراجع قانونی اقدام به توقیف اموال و وصول مهریه خود کند. ضمانت اجرای جلب و حبس نیز تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی برای مرد در نظر گرفته شده است، مشروط بر آنکه مرد قادر به پرداخت اقساط یا معرفی مال نباشد.

مهریه عندالاستطاعه

در مهریه عندالاستطاعه، حق مطالبه مهریه منوط به اثبات توانایی مالی (استطاعت) مرد توسط زن است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت کند مرد توانایی مالی برای پرداخت آن را دارد. این نوع مهریه غالباً برای مبالغ بالای مهریه در نظر گرفته می شود و هدف آن حمایت از مرد در برابر مهریه های سنگین و غیر قابل پرداخت است. در صورت مطالبه مهریه عندالاستطاعه، بار اثبات توانایی مالی زوج بر عهده زوجه است و تا زمانی که زن نتواند این توانایی را ثابت کند، امکان وصول مهریه وجود نخواهد داشت. در این نوع مهریه، ضمانت اجرای جلب و حبس برای مرد وجود ندارد و تنها می توان از طریق توقیف اموال (در صورت وجود و شناسایی) اقدام کرد.

تفاوت های کلیدی بین مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در جدول زیر نشان داده شده است:

ویژگی	مهریه عندالمطالبه	مهریه عندالاستطاعه
حق مطالبه	در هر زمان توسط زن	منوط به اثبات توانایی مالی مرد
اثبات توانایی مالی	نیاز نیست	بر عهده زن است
ضمانت اجرا (جلب)	تا ۱۱۰ سکه (در صورت عدم پرداخت و شرایط مقرر)	وجود ندارد
سرعت وصول	بالاتر (در صورت شناسایی اموال)	پایین تر (به دلیل نیاز به اثبات استطاعت)

شرایط عمومی و اختصاصی مطالبه مهریه

برای به اجرا گذاشتن مهریه، علاوه بر آشنایی با مفاهیم پایه، باید شرایط حقوقی خاصی نیز وجود داشته باشد. این شرایط به دو دسته عمومی و اختصاصی تقسیم می شوند که هر یک جنبه های مهمی از فرآیند مطالبه مهریه را پوشش می دهند.

شرایط کلی برای به اجرا گذاشتن مهریه

مطالبه مهریه تابع چند شرط اساسی است که بدون وجود آن ها، پیگیری قانونی مهریه با چالش مواجه خواهد شد:

• ثبت رسمی مهریه در سند ازدواج: مهریه باید به صورت رسمی و قانونی در سند ازدواج (عقدنامه) ثبت شده باشد. سند ازدواج، معتبرترین مدرک برای اثبات وجود مهریه و میزان آن است. در صورتی که عقدنامه به هر دلیلی در دسترس نباشد، می توان از دفترخانه محل عقد، رونوشت معتبر آن را دریافت کرد.
• حال بودن مهریه: این عبارت به معنای آن است که مهریه باید قابل پرداخت باشد و پرداخت آن به زمان یا شرط خاصی موکول نشده باشد. در اکثر موارد، مهریه عندالمطالبه است، یعنی به محض مطالبه زن، حال می شود. اما اگر مهریه به صورت عندالاستطاعه یا مشروط (مثلاً پرداخت پس از فوت پدر زوج) تعیین شده باشد، تا تحقق آن شرط، مهریه حال محسوب نمی شود و مطالبه آن ممکن نیست.
• عدم بخشش کامل و قانونی مهریه: اگر زن تمام یا بخشی از مهریه خود را به صورت رسمی و قانونی بخشیده باشد (ابراء یا هبه)، دیگر نمی تواند آن بخش بخشیده شده را مطالبه کند. بخشش مهریه باید با رضایت کامل و آگاهی زن صورت گیرد و توصیه می شود که این اقدام از طریق اسناد رسمی انجام شود تا از بروز اختلافات بعدی جلوگیری شود. در مواردی که بخشش مهریه در قالب «هبه» (بخشش قابل رجوع) باشد، زن می تواند تحت شرایطی از بخشش خود رجوع کرده و مهریه را مجدداً مطالبه کند، اما در «ابراء» (بخشیدن قطعی) این امکان وجود ندارد.

شرایط خاص در دوران های مختلف زندگی مشترک

امکان مطالبه مهریه در موقعیت های مختلف زندگی مشترک و پس از آن، با تفاوت هایی همراه است که آگاهی از آن ها اهمیت زیادی دارد:

• در دوران عقد (قبل از نزدیکی): اگر طلاق یا فسخ نکاح قبل از وقوع نزدیکی (رابطه زناشویی) صورت گیرد، زن تنها مستحق دریافت نصف مهریه خواهد بود. این قانون برای حمایت از زوج در شرایطی است که زندگی مشترک عملاً آغاز نشده است. گواهی دوشیزگی (باکره بودن) می تواند در اثبات این امر مؤثر باشد.
• در طول زندگی مشترک (بدون طلاق): زن می تواند مهریه خود را در هر زمان از زندگی مشترک و بدون نیاز به طلاق، مطالبه کند. این حق، ابزاری قانونی برای زن است تا از حقوق مالی خود محافظت کند. مراحل اجرایی در این حالت تفاوتی با مراحل پس از طلاق ندارد، اما ممکن است عواقب عاطفی و اجتماعی خاص خود را در پی داشته باشد.
• بعد از طلاق: پس از طلاق، زن همچنان حق مطالبه تمام مهریه خود (در صورتی که نزدیکی واقع شده باشد) را دارد. مراحل قانونی برای مطالبه مهریه در این حالت مشابه دوران زندگی مشترک است.
• در عقد موقت: در عقد موقت، برخلاف عقد دائم، عدم تعیین مهریه موجب بطلان عقد است. مطالبه مهریه در عقد موقت تنها از طریق دادگاه خانواده امکان پذیر است و اجرای ثبت صلاحیت رسیدگی به آن را ندارد، چرا که عقد موقت یک سند رسمی محسوب نمی شود.
• مهریه پس از فوت زوج: پس از فوت مرد، مهریه زن از جمله دیون ممتاز محسوب می شود و زن می تواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جای مانده) همسر متوفی مطالبه کند. پرداخت مهریه بر وراث مرد تکلیف ایجاد نمی کند و آن ها صرفاً در حدود سهم الارث خود از ماترک، مسئول پرداخت مهریه خواهند بود. زن می تواند با ارائه دادخواست به دادگاه، سهم خود از مهریه را از ترکه متوفی دریافت کند.
• تاثیر فسخ نکاح بر مهریه: فسخ نکاح زمانی رخ می دهد که عقد ازدواج به دلیل وجود عیوب خاص در یکی از طرفین (مانند جنون یا عنن)، باطل اعلام شود. اگر فسخ نکاح قبل از نزدیکی صورت گیرد، مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد. اما اگر پس از نزدیکی باشد، تمام مهریه به زن تعلق خواهد گرفت، مگر اینکه عیب موجود قبل از عقد وجود داشته و زن از آن اطلاع داشته باشد.

آگاهی از بخشنامه جدید قوه قضاییه در تاریخ 24 مهر 1403 که دیگر مراجعه اولیه به اداره ثبت را برای مطالبه مهریه الزامی نمی داند، یک تغییر مهم و حیاتی است و به زنان این امکان را می دهد که مستقیماً به دادگاه مراجعه کنند.

گام های عملی مطالبه مهریه

پس از آشنایی با مفاهیم و شرایط مهریه، نوبت به بررسی گام های عملی برای مطالبه آن می رسد. این بخش به تفصیل مدارک لازم و مسیرهای قانونی موجود را تشریح می کند تا زن بتواند با اطلاعات کامل، بهترین راهکار را برای وصول مهریه خود انتخاب کند.

مدارک لازم برای شروع فرآیند مطالبه مهریه

جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم، اولین گام و یکی از مهم ترین مراحل در فرآیند مطالبه مهریه است. بدون این مدارک، شروع هیچ یک از مسیرهای قانونی ممکن نخواهد بود:

• اصل سند ازدواج یا رونوشت معتبر آن: سند ازدواج، اصلی ترین مدرک اثبات عقد و تعیین مهریه است. در صورتی که اصل سند در دسترس نباشد، می توانید با مراجعه به دفترخانه محل عقد، رونوشت برابر اصل آن را دریافت کنید.
• شناسنامه و کارت ملی زوجه: مدارک شناسایی معتبر برای احراز هویت متقاضی ضروری است.
• ثبت نام در سامانه ثنا: برای هرگونه اقدام قضایی و دریافت ابلاغیه های دادگاه یا اداره ثبت، ثبت نام در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) الزامی است. این سامانه به شما امکان می دهد تا روند پرونده خود را پیگیری کرده و از تمامی اطلاعیه ها مطلع شوید.
• لیست اموال قابل شناسایی زوج (در صورت موجود بودن): ارائه اطلاعات دقیق در مورد اموال همسر می تواند به تسریع فرآیند توقیف اموال کمک شایانی کند. این اطلاعات شامل پلاک ثبتی ملک، مشخصات خودرو، شماره حساب های بانکی، مشخصات سهام، اوراق بهادار و حتی محل کار برای توقیف حقوق و مستمری می شود. هرچه اطلاعات شما دقیق تر باشد، احتمال موفقیت در توقیف اموال بیشتر است.

مسیرهای قانونی به اجرا گذاشتن مهریه: انتخاب آگاهانه

برای مطالبه مهریه دو مسیر اصلی وجود دارد: از طریق اداره اجرای ثبت اسناد و املاک و از طریق دادگاه خانواده. انتخاب بین این دو مسیر بستگی به شرایط پرونده و تشخیص زن یا وکیل او دارد. یک نکته کلیدی و به روز در این زمینه، بخشنامه جدید قوه قضاییه است.

نکته کلیدی و به روز: بخشنامه جدید قوه قضاییه (۲۴ مهر ۱۴۰۳)

بخشنامه جدید قوه قضاییه که در تاریخ ۲۴ مهر ۱۴۰۳ صادر شد، یک تغییر مهم در روند مطالبه مهریه ایجاد کرده است. پیش از این بخشنامه، زن برای مطالبه مهریه باید ابتدا به اداره ثبت اسناد و املاک مراجعه می کرد و تنها در صورت عدم امکان وصول مهریه از طریق ثبت، می توانست به دادگاه مراجعه کند. اما با این بخشنامه، دیگر مراجعه اولیه به اداره ثبت برای مطالبه مهریه الزامی نیست و زن می تواند مستقیماً از همان ابتدا به دادگاه خانواده مراجعه کند.

این تغییر چه تاثیری بر انتخاب مسیر دارد؟ این بخشنامه به زن اختیار و انعطاف پذیری بیشتری می دهد. اگر زن اطلاعات دقیقی از اموال همسر ندارد یا ترجیح می دهد که پرونده مهریه به همراه سایر دعاوی خانوادگی (مانند طلاق یا نفقه) به صورت جامع در دادگاه رسیدگی شود، می تواند بدون نیاز به طی کردن مراحل اولیه در ثبت، مستقیماً به دادگاه مراجعه کند. این امر می تواند در برخی موارد به کاهش زمان و پیچیدگی فرآیند کمک کند، به ویژه اگر هدف، دریافت حکم جلب برای ۱۱۰ سکه اول باشد.

مسیر اول: مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت اسناد و املاک

این مسیر، به دلیل ماهیت اداری و عدم نیاز به رسیدگی قضایی طولانی، در مواردی که اموال مشخصی از مرد وجود دارد، می تواند گزینه مناسبی باشد.

مزایا:

• سرعت نسبی بالاتر در توقیف اموال: در صورت شناسایی اموال قابل توقیف، اداره ثبت می تواند سریع تر از دادگاه اقدام به توقیف آن ها کند.
• هزینه اولیه کمتر: این مسیر در ابتدا هزینه دادرسی در دادگاه ندارد و فقط شامل هزینه دفترخانه و نیم عشر دولتی (که پس از وصول مهریه دریافت می شود) است.
• عدم نیاز به صدور حکم قضایی: اجراییه بر اساس سند رسمی (عقدنامه) صادر می شود و نیازی به صدور حکم توسط قاضی نیست.

معایب:

• محدودیت در ضمانت اجرای جلب: اجرای ثبت تنها می تواند تا سقف ۱۱۰ سکه و آن هم پس از استنکاف از پرداخت اقساط یا عدم معرفی مال توسط زوج، اقدام به جلب کند.
• احتمال انتقال اموال: در صورت طولانی شدن فرآیند اولیه (به دلیل عدم پیگیری زوجه یا دلایل دیگر)، زوج ممکن است فرصت انتقال اموال خود را پیدا کند.
• نیاز به مراجعه حضوری: زن باید به دفترخانه ثبت عقد مراجعه کند که ممکن است در شهر دیگری باشد.

مراحل گام به گام:

1. مراجعه به دفترخانه ثبت عقد و درخواست صدور اجراییه: زن یا وکیل او باید به دفترخانه رسمی ازدواجی که عقد در آنجا ثبت شده است، مراجعه کرده و تقاضای صدور اجراییه مهریه را نماید.
2. مراجعه به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک و تشکیل پرونده اجرایی: پس از صدور اجراییه از دفترخانه، زن باید با در دست داشتن آن و سایر مدارک لازم، به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل اقامت زوج مراجعه کرده و پرونده اجرایی تشکیل دهد.
3. درخواست استعلام جامع اموال زوج: زن می تواند از اداره ثبت درخواست کند تا برای شناسایی و کشف اموال زوج، از مراجع مختلف (مانند اداره ثبت اسناد برای املاک، راهنمایی و رانندگی برای خودرو، بانک مرکزی برای حساب های بانکی و سازمان بورس برای سهام) استعلام بگیرد.
4. درخواست توقیف اموال کشف شده: پس از شناسایی اموال، زن باید درخواست توقیف آن ها را به اداره ثبت ارائه دهد.
5. ابلاغ اجراییه به زوج و مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت: اداره ثبت اجراییه را به زوج ابلاغ می کند و او ۱۰ روز مهلت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا ترتیبات پرداخت آن را فراهم آورد.
6. در صورت عدم پرداخت: ادامه مراحل توقیف، کارشناسی و مزایده اموال: اگر زوج در مهلت مقرر اقدام نکند، مراحل توقیف، ارزیابی اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری و در نهایت مزایده اموال توقیف شده برای وصول مهریه ادامه می یابد.
7. درخواست ممنوع الخروجی (شرایط و نحوه): زن می تواند با ارائه درخواست به اداره ثبت، برای ممنوع الخروجی زوج اقدام کند تا از خروج او از کشور و عدم امکان وصول مهریه جلوگیری شود.
8. اخذ گواهی عدم امکان وصول از ثبت: اگر از طریق اجرای ثبت هیچ مالی از زوج کشف نشود یا اموال موجود کفاف مهریه را ندهد، زن می تواند گواهی عدم امکان وصول تمام یا بخشی از مهریه را از ثبت دریافت کرده و با آن به دادگاه خانواده مراجعه کند.

مسیر دوم: مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

با توجه به بخشنامه جدید قوه قضاییه، این مسیر از همان ابتدا برای مطالبه مهریه در دسترس است و در مواردی که زن اطلاعات دقیقی از اموال زوج ندارد یا می خواهد هم زمان با سایر دعاوی خانوادگی اقدام کند، می تواند انتخاب بهتری باشد.

مزایا:

• امکان پیگیری هم زمان با سایر دعاوی خانوادگی: پرونده مهریه می تواند هم زمان با پرونده های طلاق، نفقه، حضانت و … در دادگاه خانواده رسیدگی شود.
• رسیدگی قضایی جامع تر و دقیق تر: دادگاه می تواند به جنبه های مختلف پرونده با دقت و جامعیت بیشتری رسیدگی کند.
• امکان درخواست تامین خواسته: زن می تواند قبل از صدور حکم نهایی، درخواست تامین خواسته کند تا اموال زوج به صورت فوری توقیف و از انتقال آن ها جلوگیری شود.
• امکان صدور حکم جلب: برای ۱۱۰ سکه اول مهریه، دادگاه می تواند در صورت عدم توانایی زوج در پرداخت اقساط یا عدم معرفی مال، حکم جلب صادر کند.

معایب:

• روند طولانی تر رسیدگی قضایی: فرآیند دادگاه معمولاً زمان برتر از اجرای ثبت است و شامل مراحل دادرسی، تجدیدنظر و فرجام خواهی می شود.
• هزینه دادرسی اولیه بالاتر: هزینه دادرسی در دادگاه بر اساس ارزش خواسته (مهریه) تعیین می شود و می تواند بیشتر از هزینه های اولیه ثبت باشد، هرچند امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی وجود دارد.

مراحل گام به گام:

1. تنظیم و ثبت دادخواست مطالبه مهریه: زن یا وکیل او باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت کند. در این دادخواست باید مشخصات کامل طرفین، میزان مهریه، نوع مهریه (عندالمطالبه یا عندالاستطاعه) و شرح خواسته به وضوح ذکر شود.
2. ارائه مدارک و مستندات: مدارکی نظیر سند ازدواج (یا رونوشت آن)، شناسنامه و کارت ملی باید پیوست دادخواست شود. هرگونه مدرکی دال بر وجود اموال زوج نیز می تواند ارائه شود.
3. درخواست تامین خواسته (در صورت نیاز): اگر زن نگران انتقال اموال توسط زوج است، می تواند هم زمان با تقدیم دادخواست مهریه یا پیش از آن، درخواست تامین خواسته را مطرح کند. با صدور قرار تامین خواسته، اموال زوج به سرعت توقیف می شود تا امکان فرار از دین از بین برود.
4. تعیین وقت رسیدگی و تشکیل جلسه در دادگاه خانواده: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه ارجاع شده و وقت رسیدگی تعیین می شود. طرفین برای حضور در جلسه دادگاه دعوت می شوند.
5. صدور حکم بدوی: پس از بررسی مدارک و شنیدن اظهارات طرفین، دادگاه حکم بدوی (اولیه) را صادر می کند.
6. مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی: هر یک از طرفین که به حکم بدوی اعتراض داشته باشند، می توانند ظرف مهلت های قانونی (۲۰ روز برای تجدیدنظر و ۲۰ روز پس از آن برای فرجام خواهی)، اعتراض خود را مطرح کنند. پرونده به دادگاه تجدیدنظر استان و سپس به دیوان عالی کشور (در صورت وجود شرایط فرجام خواهی) ارسال می شود.
7. ارسال پرونده به واحد اجرای احکام دادگستری برای اجرای حکم: پس از قطعیت یافتن حکم دادگاه (پایان مراحل تجدیدنظر و فرجام خواهی)، پرونده به واحد اجرای احکام دادگستری ارسال می شود تا حکم اجرا شود. در این مرحله، امکان توقیف اموال و صدور حکم جلب (در صورت لزوم و طبق قانون) فراهم می شود.

نکات حقوقی مهم و مسائل جانبی مطالبه مهریه

مطالبه مهریه علاوه بر مراحل اصلی، شامل نکات حقوقی و مسائل جانبی مهمی است که آگاهی از آن ها می تواند به زن در پیگیری حقوق خود کمک شایانی کند. این بخش به تفصیل به هزینه ها، اعسار، عواقب و مدت زمان مطالبه مهریه و همچنین نقش وکیل می پردازد.

هزینه های به اجرا گذاشتن مهریه

هزینه های مربوط به مطالبه مهریه می تواند بسته به مسیر انتخابی (ثبت یا دادگاه) متفاوت باشد:

• هزینه دفترخانه برای صدور اجراییه ثبتی: اگر از مسیر اجرای ثبت اقدام کنید، ابتدا باید به دفترخانه محل عقد مراجعه و هزینه ای بابت صدور اجراییه پرداخت کنید. این هزینه معمولاً ثابت است.
• هزینه نیم عشر دولتی (۲۰/۱ مهریه در صورت وصول از طریق ثبت): در مسیر اجرای ثبت، پس از وصول مهریه یا توقیف و فروش اموال، معادل نیم عشر (پنج درصد) از مبلغ مهریه وصول شده به عنوان هزینه اجرایی به دولت پرداخت می شود.
• هزینه دادرسی در دادگاه (۳.۵ درصد ارزش مهریه، با سقف ۱۱۰ سکه): در مسیر دادگاه، هزینه دادرسی بر اساس ارزش مهریه تعیین می شود. برای مهریه های تا ۱۱۰ سکه، این هزینه ۳.۵ درصد مبلغ مهریه (قیمت روز سکه) است. برای مبالغ بیشتر، معمولاً همان ۳.۵ درصد ۱۱۰ سکه محاسبه می شود و برای مابقی، هزینه دادرسی ثابت و کمتری دریافت می گردد.
• امکان درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی: اگر زن توانایی مالی برای پرداخت هزینه های دادرسی اولیه را نداشته باشد، می تواند هم زمان با دادخواست مهریه، دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز ارائه دهد. در صورت پذیرش اعسار، زن موقتاً از پرداخت این هزینه ها معاف می شود.
• هزینه وکیل (در صورت اخذ وکیل): در صورت استفاده از خدمات وکیل، حق الوکاله نیز به هزینه ها اضافه می شود که بسته به توافق با وکیل و پیچیدگی پرونده متغیر است.

اعسار مهریه: درخواست قسط بندی توسط زوج

در صورتی که مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت دیون خود است.

• تعریف و شرایط درخواست اعسار: زوج باید با ارائه مدارک و شواهد (مانند شهادت شهود، صورت حساب های بانکی، لیست دارایی ها و بدهی ها) ثابت کند که توانایی پرداخت مهریه به صورت یکجا را ندارد. دادگاه با بررسی این مدارک و تحقیق محلی، در خصوص اعسار زوج تصمیم گیری می کند.
• مفهوم و مصادیق مستثنیات دین: مستثنیات دین اموالی هستند که حتی در صورت اثبات توانایی مالی، قابل توقیف برای پرداخت مهریه نیستند. این اموال شامل منزل مسکونی که تنها محل سکونت زوج و افراد تحت تکفل اوست، اثاثیه ضروری زندگی، ابزار کار، کتب و وسایل علمی و پژوهشی، و همچنین بخش مشخصی از حقوق و مستمری زوج می شود. هدف از مستثنیات دین، حفظ حداقل زندگی برای فرد بدهکار و خانواده اش است.
• تأثیر اعسار بر روند پرداخت مهریه: در صورت قبول اعسار زوج توسط دادگاه، مهریه به صورت اقساطی تعیین می شود. مبلغ پیش پرداخت (پیش قسط) و تعداد اقساط بر اساس وضعیت مالی زوج و تشخیص قاضی تعیین می گردد.

عواقب به اجرا گذاشتن مهریه برای زوج و زوجه

به اجرا گذاشتن مهریه می تواند عواقب حقوقی و اجتماعی مهمی برای هر دو طرف داشته باشد:

برای زوج:

• صدور حکم جلب (تا ۱۱۰ سکه): در صورت عدم پرداخت ۱۱۰ سکه اول مهریه و عدم اثبات اعسار یا عدم توانایی پرداخت اقساط، حکم جلب می تواند برای زوج صادر شود.
• توقیف اموال: کلیه اموال زوج (به جز مستثنیات دین) از جمله ملک، خودرو، حساب بانکی، حقوق، سهام و … قابل توقیف و فروش برای پرداخت مهریه هستند.
• ممنوع الخروجی: برای اطمینان از حضور زوج در کشور و امکان پیگیری پرونده، زن می تواند درخواست ممنوع الخروجی او را مطرح کند.

برای زوجه:

• طولانی شدن روند پرونده: به ویژه در مسیر دادگاه، فرآیند مطالبه مهریه ممکن است زمان بر و خسته کننده باشد.
• امکان انتقال اموال توسط زوج (پیش از توقیف): اگر زن به سرعت اقدام به توقیف اموال نکند، زوج ممکن است فرصت انتقال قانونی یا صوری اموال خود را پیدا کند.
• پیچیدگی های حقوقی و نیاز به صبر: پرونده های مهریه اغلب پیچیدگی های حقوقی خاص خود را دارند و نیازمند صبر و پیگیری مستمر هستند.

مدت زمان تقریبی به اجرا گذاشتن مهریه

مدت زمان لازم برای وصول مهریه به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی توان یک زمان ثابت برای آن تعیین کرد. اما می توان تفاوت های کلی را بین مسیر ثبت و دادگاه بیان کرد:

• توضیح تفاوت مدت زمان در مسیر ثبت و دادگاه:
  • مسیر ثبت: اگر اموال مشخص و قابل توقیف از زوج وجود داشته باشد، مسیر ثبت به دلیل عدم نیاز به دادرسی قضایی، می تواند سریع تر باشد و از چند ماه تا یک سال به طول بیانجامد.
  • مسیر دادگاه: با توجه به مراحل دادرسی، تجدیدنظر و احتمال فرجام خواهی، مسیر دادگاه معمولاً طولانی تر است و ممکن است بیش از یک سال نیز به طول بیانجامد.
• فاکتورهای تاثیرگذار بر طولانی شدن یا تسریع فرآیند:
  • شناسایی اموال: هرچه اطلاعات دقیق تری از اموال زوج در اختیار باشد، فرآیند توقیف سریع تر پیش می رود.
  • همکاری زوج: اگر زوج با دادگاه یا اداره ثبت همکاری کند و مهریه را بپردازد یا ترتیبات اقساط را فراهم آورد، زمان کاهش می یابد.
  • اعتراضات و تجدیدنظرخواهی: اعتراض به احکام و درخواست تجدیدنظر، زمان پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.
  • حجم کاری مراجع قضایی و ثبتی: حجم بالای پرونده ها در برخی شعب دادگاه ها یا ادارات ثبت می تواند موجب کندی روند رسیدگی شود.
  • پیگیری مستمر: پیگیری فعالانه پرونده توسط زن یا وکیل او، می تواند به تسریع روند کمک کند.

نقش وکیل متخصص در مطالبه مهریه

پیچیدگی های حقوقی پرونده های مهریه، اهمیت حضور یک وکیل متخصص و کارآزموده را دوچندان می کند.

• مزایای اخذ وکیل:
  • تسریع در روند و کاهش استرس: وکیل با آشنایی کامل به رویه های قانونی، می تواند پرونده را با سرعت و دقت بیشتری پیش ببرد و بار روانی و استرس ناشی از پیگیری های اداری و قضایی را از دوش موکل بردارد.
  • جلوگیری از اشتباهات حقوقی: اشتباه در تنظیم دادخواست، ارائه مدارک یا پیگیری مراحل، می تواند منجر به طولانی شدن پرونده یا حتی از دست رفتن حق شود. وکیل از بروز چنین اشتباهاتی جلوگیری می کند.
  • تجربه در شناسایی اموال: وکلای متخصص با داشتن تجربه و ارتباطات لازم، اغلب توانایی بیشتری در شناسایی و کشف اموال پنهان زوج دارند که می تواند به توقیف موفقیت آمیز اموال کمک کند.
  • پیگیری دقیق پرونده: وکیل مسئولیت پیگیری تمامی ابلاغیه ها، جلسات دادگاه و مراحل اجرایی را بر عهده می گیرد و موکل را از وضعیت پرونده مطلع می کند.
  • مشاوره و راهنمایی تخصصی: وکیل می تواند بهترین مسیر قانونی را بر اساس شرایط خاص موکل پیشنهاد دهد و او را در تمامی مراحل راهنمایی کند.
• نکات مهم در انتخاب وکیل مهریه:
  • تخصص و تجربه: وکیلی را انتخاب کنید که در پرونده های خانواده و به خصوص مهریه، سابقه و تخصص کافی داشته باشد.
  • صداقت و شفافیت: وکیلی را برگزینید که صادقانه در مورد شانس موفقیت پرونده، هزینه ها و مدت زمان احتمالی، با شما صحبت کند.
  • در دسترس بودن و ارتباط مؤثر: امکان برقراری ارتباط راحت و دریافت پاسخ به موقع از وکیل، از اهمیت بالایی برخوردار است.

نتیجه گیری

مطالبه مهریه، به عنوان یک حق قانونی و مالی زن، فرآیندی است که نیازمند آگاهی دقیق و گام به گام از ابعاد مختلف حقوقی و اجرایی آن است. از شناخت انواع مهریه (عندالمطالبه و عندالاستطاعه) و شرایط مطالبه آن در دوره های مختلف زندگی، تا انتخاب مسیر مناسب از طریق اداره ثبت یا دادگاه خانواده، هر مرحله دارای جزئیات و الزامات خاص خود است. بخشنامه جدید قوه قضاییه که امکان مراجعه مستقیم به دادگاه را فراهم آورده، نقطه عطفی در این مسیر محسوب می شود و انعطاف پذیری بیشتری را برای زنان به ارمغان آورده است.

هزینه های مربوطه، شرایط اعسار زوج، و عواقب احتمالی برای هر دو طرف، همگی مسائلی هستند که باید با دقت مورد توجه قرار گیرند. با توجه به پیچیدگی ها و زمان بر بودن احتمالی این فرآیند، نقش وکیل متخصص مهریه در تسریع روند، جلوگیری از اشتباهات و افزایش شانس موفقیت، بی بدیل است. آگاهی از مراحل گرفتن مهریه چگونه است و پیگیری مستمر پرونده، کلید احقاق حقوق شما خواهد بود. توصیه می شود که پیش از هرگونه اقدام، با متخصصین حقوقی مشورت کرده و تصمیمات خود را بر پایه اطلاعات کامل و به روز اتخاذ نمایید تا به بهترین نتیجه ممکن دست یابید.

سوالات متداول

آیا برای مطالبه مهریه حتماً باید طلاق گرفت؟

خیر، مطالبه مهریه حق قانونی زن است و می تواند در هر زمان از زندگی مشترک و بدون نیاز به طلاق، آن را از همسر خود مطالبه کند.

اگر مرد اموالش را به نام دیگری منتقل کند، چه باید کرد؟

در صورتی که انتقال اموال به قصد فرار از پرداخت مهریه و به صورت صوری صورت گرفته باشد، زن می تواند با اثبات صوری بودن معامله، دعوای ابطال معامله را در دادگاه مطرح و اموال را توقیف کند.

مهریه در عقد موقت چگونه مطالبه می شود؟

مطالبه مهریه در عقد موقت تنها از طریق دادگاه خانواده امکان پذیر است، زیرا عقد موقت یک سند رسمی محسوب نمی شود و اجرای ثبت صلاحیت رسیدگی به آن را ندارد.

آیا برای مهریه کمتر از ۱۱۰ سکه هم می توان حکم جلب گرفت؟

بله، برای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی، در صورتی که مرد از پرداخت امتناع کند و اعسار او نیز اثبات نشود یا اقساط تعیین شده را پرداخت نکند، امکان صدور حکم جلب وجود دارد.

اگر دفترخانه محل عقد در شهر دیگری باشد، چه باید کرد؟

اگر قصد اقدام از طریق اجرای ثبت را دارید، باید به همان دفترخانه محل وقوع عقد مراجعه کنید. اما اگر می خواهید از طریق دادگاه اقدام کنید، می توانید دادخواست خود را در دادگاه محل اقامت زوج یا محل وقوع عقد (در برخی موارد) مطرح نمایید.

آیا می توان هم زمان با درخواست طلاق، مهریه را هم مطالبه کرد؟

بله، زن می تواند هم زمان با تقدیم دادخواست طلاق (چه از طرف خود و چه توافقی)، دادخواست مطالبه مهریه را نیز به دادگاه خانواده ارائه دهد و پرونده ها به صورت هم زمان رسیدگی شوند.

برای گرفتن رونوشت سند ازدواج به کجا مراجعه کنیم؟

برای دریافت رونوشت معتبر سند ازدواج، باید به دفترخانه رسمی ازدواجی که عقد در آنجا ثبت شده است، مراجعه کنید.

مدت زمان توقیف اموال چقدر است؟

مدت زمان توقیف اموال به نوع مال، دقت اطلاعات ارائه شده توسط زن و همکاری مراجع مختلف بستگی دارد و می تواند از چند روز تا چند هفته یا حتی بیشتر متغیر باشد. توقیف حساب های بانکی معمولاً سریع تر از توقیف ملک یا خودرو صورت می گیرد.

آیا پدر یا سایر بستگان زوج وظیفه ای در پرداخت مهریه دارند؟

خیر، مهریه دین شخصی زوج است و پدر یا سایر بستگان او هیچ وظیفه قانونی برای پرداخت مهریه ندارند، مگر اینکه خودشان به صورت رسمی و قانونی تعهد به پرداخت آن کرده باشند.

آیا امکان دارد که مهریه بخشیده شده مجدداً مطالبه شود؟

اگر بخشش مهریه در قالب «ابراء» (بخشیدن قطعی) باشد، امکان مطالبه مجدد وجود ندارد. اما اگر در قالب «هبه» (بخشش قابل رجوع) باشد و زن از این بخشش رجوع کند، می تواند مهریه را مجدداً مطالبه نماید. نوع بخشش باید در اسناد رسمی مشخص شده باشد.

توقیف حقوق یا مستمری زوج برای مهریه چگونه است؟

بله، حقوق یا مستمری زوج نیز قابل توقیف برای پرداخت مهریه است، اما تنها بخشی از آن که مازاد بر مستثنیات دین باشد، توقیف می شود. معمولاً یک چهارم حقوق یا مستمری (در صورت تأهل و داشتن فرزند) و یک سوم (در صورت مجرد بودن) توقیف می شود.

اجرا گذاشتن مهریه به صورت اینترنتی چگونه است؟

در حال حاضر، تمام مراحل مطالبه مهریه به صورت کاملاً اینترنتی و از راه دور انجام نمی شود. اما با ثبت نام در سامانه ثنا و ثبت دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، بخش زیادی از فرآیند به صورت الکترونیک انجام می پذیرد.

آیا می توان از محل اجاره خانه مرد، مهریه را گرفت؟

بله، در صورتی که مرد دارای ملک اجاره داده شده باشد، زن می تواند با ارائه درخواست به مراجع قانونی، دستور توقیف مبلغ اجاره بها را برای پرداخت مهریه دریافت کند. این امر پس از صدور اجراییه یا حکم قطعی مهریه امکان پذیر است.

آیا تعیین سقف برای مهریه در سال جاری (مثلاً ۱۴۰۴) اجرایی شده است؟

خیر، تاکنون هیچ قانون رسمی مبنی بر تعیین سقف برای مهریه به تصویب نرسیده و اجرایی نشده است. تنها ضمانت اجرای حبس و جلب برای مهریه تا ۱۱۰ سکه محدود شده است.

در صورت لیزینگی بودن خودروی زوج، آیا قابل توقیف است؟

بله، خودروی لیزینگی نیز قابل توقیف است، اما به جهت حفظ حقوق شرکت لیزینگ (مرتهن)، برای انجام مراحل اجرایی ابتدا باید بدهی لیزینگ پرداخت شود. پس از تسویه حساب و فک رهن، می توان برای وصول مهریه از محل آن اقدام کرد.