صداوسیما علاقه ای به گردش خبر ندارد/ کمیت پوشش اخبار انفجار بالا بود اما کیفیت و تنوع آن پایین

مهسا بهادری: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ روزی که بندر شهید رجایی قلب تجاری ایران به طرز هولناکی لرزید. انفجار مهیبی که در یکی از مهم ترین بخش های این بندر رخ داد هیچ کس فکرش را نمی کرد که این بندر پر جنب و جوش که به طور معمول محور صادرات و واردات ایران است روزی به چنین وضعیت بحرانی گرفتار شود. اما حادثه در دل آرامش بروز کرد و در روزی که هیچ نشانه ای از وقوع چنین فاجعه ای نبود به سرعت افکار عمومی را درگیر کرد. خبرها از طریق کانال های مختلف رسانه ای در حال گسترش بود و این بار بخش خبری صداوسیما در یک بزنگاه بحرانی بدون سوگیری و در نهایت انصاف خبری ظاهر شد و واکنش به موقعی نشان داد.

مثلا اخبار ساعت ۱۴ که نزدیک به یک ساعت بودحدود ۱۰ دقیقه و در صدر اخبار به این انفجار پرداخته شد. مصاحبه محمد آشوری استاندار هرمزگان مهرداد حسن زاده مدیرکل مدیریت بحران هرمزگان و ارائه گزارش زنده از محل حادثه توسط خبرنگار صداوسیما بخشی از این ده دقیقه بود که علت حادثه هم سهل انگاری در نگهداری مواد قابل اشتعال اعلام شد. پرداخت به این ماجرا در شرایطی انجام شد که به بحث مذاکرات تنها ۷ دقیقه پرداخته شد.

در بخش اخبار ساعت ۱۶ که در مجموع ۱۵ دقیقه بود در صدر اخبار و به مدت ۵ دقیقه مجدد به حادثه انفجار پرداخته شد و علت همچنان سهل انگاری عنوان شد و البته در این میان با بابک محمودی رییس سازمان امداد و نجات نیز مصاحبه زنده انجام شد و به دیگر موضوعات خبری حدود ۱ تا دو دقیقه پرداخته شد.

اخبار ساعت ۱۷ هم در مجموع ۱۰ دقیقه بود که دو دقیقه از آن در مصاحبه مردمی به این حادثه اختصاص داشت و عوامل علت انفجار را در دست بررسی اعلام کردند و از هرگونه گمانه زنی پرهیز کردند و مجدد تنها یک دقیقه به دیگر اخبار اختصاص داشت.

در اخبار ساعت ۱۸ هم که فقط ۱۰ دقیقه بود نزدیک به دو دقیقه به بازخوانی اخبار این حادثه پرداختند.

بخش خبری ساعت ۱۹ هم ۱۵ دقیقه بود که ۵ دقیقه از آن به این ماجرا اختصاص داشت و خلال آن به مصاحبه با اسماعیل مکی زاده جانشین مدیر کل اداره دریانوردی و بنادر پرداخته شد.

بخش خبری ساعت ۲۱ هم ۴۵ دقیقه بود که مجدد حادثه انفجار در صدر اخبار قرار داشت و  ۱۰ دقیقه به این موضو پرداخت شد که از این زمان سه دقیقه آن به گفت وگو با اسکند مومنی وزیر کشور اختصاص داشت.

البته گفت وگوی ویژه خبری ساعت۲۲ به بحث مذاکرات اختصاص داشت

اما نکته حائز اهمیت درباره ماجرا این است که تحلیل گران رسانه ای سرعت و وسعت انتشار اخبار در تلویزیون و حتی کانال تلگرامی صداوسیما را به مراتب محدودتر از دیگر کانال های خبری تلگرامی اعلام کردند. در ادامه مصاحبه با کامبیز نوروزی حقوقدان درباره بررسی نقاط ضعف عملکرد صداوسیما را می خوانید. 

نظر شما درباره عملکرد صداوسیما در پوشش خبری حادثه انفجار بندر شهید رجایی چیست؟

عملکرد صداوسیما در این حادثه مانند بسیاری از پوشش های خبری دیگر از نظر حرفه ای و کیفی بسیار ضعیف بوده است. متاسفانه صداوسیما در این زمینه نتوانسته است که خبری دقیق جامع و جذاب ارائه دهد. به جای آن که خبرها بر اساس ارزش خبری و واقعیات منتشر شوند بیشتر بر اساس سلسله مراتب مقامات رسمی و رویکرد ایدئولوژیک تنظیم شده اند. این موضوع باعث کاهش کیفیت خبری و نارضایتی عمومی از عملکرد رسانه ملی شده است.

سیاست خبری صداوسیما در این زمینه از اصول حرفه ای تبعیت می کند؟

سیاست خبری صداوسیما اساساً به اصول حرفه ای و جهانی توجه نمی کند. با وجود اینکه یوویک به طور اختصاصی برای پوشش اخبار تاسیس شده و بخش های خبری مختلفی مانند «۲۰:۳۰» و «اخبار ساعت ۹» هم داریم؛ اما در عمل شاهد این هستیم که عملکرد خبری این بخش ها ناکارآمد است. این کمبود کارآیی نه تنها در پوشش اخبار داخلی بلکه در پوشش اخبار خارجی هم مشهود است. مدیران این بخش ها در سیاست های خبری به طور واضح به دو ویژگی اصلی متکی هستند: اولاً نگاه ایدئولوژیک به خبر و دوم انتخاب اخبار به شیوه ای که بیشتر منافع مقامات و سیاست های داخلی را پوشش دهد.

به نظر شما چطور سیاست خبری تلویزیون می تواند بهبود یابد؟

سیاست خبری صداوسیما بیشتر از آن که به روز و منطبق بر استانداردهای جهانی باشد کاملاً به صورت ایدئولوژیک و بر اساس سلسله مراتب قدرت تنظیم می شود. این روش انتخاب اخبار به جای توجه به ارزش های خبری به طور کلی باعث کاهش جذابیت اخبار می شود. به جای انتخاب خبر بر اساس اهمیت یا جذابیت برای مخاطب شاهد این هستیم که خبرهایی که از مقامات بالای نظام می آید در اولویت قرار می گیرد. این رویکرد به هیچ وجه حرفه ای نیست و در دنیای ارتباطات امروز نمی تواند اعتماد مخاطب را جلب کند.

خبرنگاران خوبی در صداوسیما وجود دارند اما فضای کاری برای آنها بسیار محدود است. رسانه ملی به طور کلی اجازه نمی دهد که خبرنگاران به طور حرفه ای و مستقل عمل کنند. به جای آن که به آنها فرصت داده شود که اخبار را با دقت و از زاویه های مختلف تحلیل کنند بیشتر درگیر انجام کارهای اداری هستند. این وضعیت باعث می شود که خبرنگاران نتوانند خلاقیت خود را در کار خبری به نمایش بگذارند و در نهایت کیفیت اخبار پایین بیاید.

آیا کاهش اعتماد عمومی به اخبار تلویزیون را می توان یک نتیجه مستقیم از همین مشکلات دانست؟

کاهش اعتماد عمومی به اخبار تلویزیون یکی از پیامدهای اصلی این رویکردهای غیرحرفه ای است. وقتی اخبار به شکل ایدئولوژیک و بدون توجه به واقعیت ها و ارزش های خبری پوشش داده می شود مردم شروع به شک کردن در صحت و دقت این اخبار می کنند. به علاوه وقتی که اخبار به شیوه ای غیرجذاب و بدون توجه به نیازهای مخاطب ارائه می شوند مردم به تدریج به منابع خبری دیگر روی می آورند که این خود باعث کاهش اعتبار صداوسیما می شود.

آیا صداوسیما می تواند به عنوان منبع اصلی خبر برای مردم باقی بماند؟

با چنین روندی که صداوسیما در پیش گرفته بعید است که بتواند به عنوان منبع اصلی خبر برای مردم باقی بماند. اعتماد عمومی به اخبار تلویزیون به شدت کاهش یافته است و به نظر می رسد که مردم به دنبال منابع خبری معتبر و متنوع تر می روند. در دنیای امروز رسانه های اجتماعی و دیگر منابع خبری در حال تبدیل شدن به منابع اصلی اخبار برای بسیاری از افراد هستند. مگر این که صداوسیما تغییرات اساسی در رویکرد خود ایجاد کند و به اصول حرفه ای پایبند باشد.

یکی از مشکلات اساسی صداوسیما این است که به محض وقوع یک حادثه بزرگ مانند انفجار در بندر شهید رجایی به سرعت و به طور حرفه ای وارد عمل نمی شود. تا زمانی که تلویزیون خبری را اعلام کند یا تحلیلی ارائه دهد مخاطبان این اخبار را از منابع دیگر مانند شبکه های اجتماعی و کانال های تلگرامی دریافت کرده اند. حتی در این حادثه کانال های تلگرامی بسیار سریع تر از صداوسیما عمل کردند و فیلم ها و عکس ها را از دقایق اولیه منتشر کردند. این نشان می دهد که صداوسیما در اطلاع رسانی به شدت کند بوده است.

چرا صداوسیما نتواست به سرعت و به طور حرفه ای به این حادثه واکنش نشان دهد؟

اصولاً در چنین حوادثی که اهمیت جهانی و داخلی دارند مانند انفجار بندر شهید رجایی که خسارات زیادی به بار آورده است تلویزیون باید برنامه های عادی خود را قطع کرده و به طور مستمر اخبار و گزارش های تصویری این حادثه را منتشر کند. در این حادثه اما نه تنها خبری از تلویزیون نبود بلکه حتی برنامه های سینمایی کمدی نیز پخش شد. این عدم واکنش سریع و مناسب در تلویزیون باعث شد که اعتماد عمومی به رسانه ملی کاهش یابد. حتی در زمانی که تلویزیون باید به طور فوری اطلاع رسانی می کرد هیچ اقدامی در این راستا انجام نداد.

چه عواملی باعث شده که صداوسیما از لحاظ کیفیت خبری به این وضعیت برسد؟

صداوسیما به طور کلی تمایل به گردش آزاد اطلاعات ندارد. این سازمان بیشتر به دنبال حفظ یک فضای حزبی و ایدئولوژیک است و به همین دلیل به جای انتخاب اخبار بر اساس اهمیت و ارزش خبری بیشتر به مقوله های سیاسی و مقامات رسمی توجه می کند. در نتیجه حتی وقتی که خبری به این مهمی مانند انفجار بندر شهید رجایی اتفاق می افتد صداوسیما نمی تواند ۱۰۰ درصد آن را پوشش دهد. به جای پوشش کامل و حرفه ای اخبار شاهدیم که تحلیل ها و کارشناسانی به تلویزیون دعوت می شوند که اصلاً در جامعه شناخته شده نیستند و توانایی تحلیل درست و عمیق مسائل را ندارند.

آیا این نوع پوشش خبری موجب کاهش اعتماد عمومی به صداوسیما می شود؟

بله قطعاً. وقتی که صداوسیما نتواهد در یک حادثه مهم و با ابعاد گسترده مانند حادثه بندر شهید رجایی به سرعت و به طور حرفه ای اقدام کند اعتماد عمومی به آن کاهش می یابد.

یکی از مشکلات بزرگ صداوسیما این است که در بحران ها و حوادث مهم به جای ارائه پوشش خبری لحظه ای و فوری ابتدا به تحلیل و تفسیر می پردازد. در حالی که اصول خبری حکم می کند که در چنین مواقعی اولویت با ارائه اطلاعات دقیق و به موقع است. این رفتار نشان می دهد که صداوسیما به جای تمرکز بر انتقال اخبار به شکل حرفه ای و سریع بیشتر به دنبال ارائه تحلیل هایی است که در مواقع بحرانی نباید اولویت داشته باشد.

شما اشاره کردید که صداوسیما به مقوله خبر نگاه ایدئولوژیک و تبلیغاتی دارد. آیا این به معنای ضعف در مدیریت اخبار در سطح کلان است؟

 نگاه ایدئولوژیک به مقوله خبر به صداوسیما این اجازه را نمی دهد که به طور حرفه ای و بی طرفانه اخبار را پوشش دهد. این امر باعث می شود که اخبار انتخابی بیشتر بر اساس سیاست ها و خط مشی های خاص سازمان تنظیم شود نه بر اساس اهمیت واقعی و ارزش خبری آن ها. در نتیجه خبری که از این رسانه منتشر می شود نمی تواند به عنوان منبع اصلی و معتبر مورد استفاده قرار گیرد. به همین دلیل است که ما می بینیم که در بحران ها و حوادث مهم مردم و رسانه های دیگر به سرعت اخبار را از منابع خارج از صداوسیما دریافت می کنند.

با وجود بودجه های هنگفت و بخش های خبری متعدد که صداوسیما دارد متاسفانه نتواسته است جایگاه خود را به عنوان یک منبع خبری معتبر حفظ کند. این رسانه حتی در پوشش حوادث بزرگ و بحران ها عملکرد ضعیفی داشته و اخبار آن اغلب به عنوان مرجع خبری در رسانه های دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد. این ضعف در مدیریت اخبار و پوشش بحران ها باعث کاهش اعتماد عمومی به این رسانه شده است.

شما به عنوان یک حقوقدان چه نظراتی در مورد وضعیت فعلی صداوسیما دارید؟

طبق قانون اساسی صداوسیما به عنوان یک سازمان ملی باید در خدمت تمام مردم ایران باشد و به منافع عمومی ملت توجه کند. این «ملی بودن» به معنای مالکیت دولت نیست بلکه به این معناست که صداوسیما باید به تمام مردم ایران پاسخگو باشد و اخبار را به طور بی طرفانه و منصفانه پوشش دهد. متاسفانه در سال های اخیر صداوسیما این اصل را نقض کرده است و بیشتر به عنوان ابزاری برای تبلیغ تفکرات خاص عمل کرده است. این مسئله نه تنها بر اعتبار رسانه ای این سازمان تاثیر منفی گذاشته بلکه باعث کاهش اعتماد عمومی به آن نیز شده است.

۲۴۵۲۴۵