دروزی ها چه کسانی هستند؟ دروزی ها چه می گویند و چه می خواهند؟

به گزارش یوویک تابناک نوشت: دروزی ها در واقع ریشه در انشعابی از مذهب اسماعیلیه(شیعیان شش امامی) در قرن پنجم هجری دارد. مذهب دروزی با تلفیقی از فلسفه های نوافلاطونی عرفان اسلامی و عناصر دیگر هویتی متمایز از دیگر مذاهب اسلامی ایجاد کرده است.   تاریخچه دروزیه در اوایل قرن پنجم هجری (حدود ۴۰۸ هـ/۱۰۱۷ م) در دوران خلافت فاطمیان در مصر شکل گرفت. این فرقه انشعابی از اسماعیلیه است و با حمایت الحاکم بامرالله ششمین خلیفه فاطمی بنیان نهاده شد. محمد بن اسماعیل درزی (معروف به نشتکین درزی) و حمزة بن علی زوزنی از داعیان اصلی این مذهب بودند. درزی که برخی او را ایرانی تبار و اهل بخارا می دانند با اعلام الوهیت الحاکم بامرالله به تبلیغ این عقیده پرداخت اما حمزة بن علی که خراسانی تبار بودبه عنوان مؤسس واقعی دروزیه شناخته می شود.

دروزی ها انشعابی از اسماعیلیه است و با حمایت الحاکم بامرالله ششمین خلیفه فاطمی بنیان نهاده شد. محمد بن اسماعیل درزی (معروف به نشتکین درزی) و حمزة بن علی زوزنی از داعیان اصلی این مذهب بودند.

پس از ناپدید شدن الحاکم در سال ۴۱۱ هـ/۱۰۲۱ م دروزی ها اعتقاد یافتند که او به صورت ارادی غایب شده و روزی بازخواهد گشت. این باور به غیبت همراه با بسته شدن جامعه دروزی به روی اعضای جدید به حفظ هویت متمایز این گروه کمک کرد. دروزی ها پس از فشارهای سیاسی در مصر به مناطق کوهستانی شام (سوریه و لبنان کنونی) مهاجرت کردند و در آنجا جوامعی منسجم تشکیل دادند.

در طول تاریخ دروزی ها به دلیل انسجام اجتماعی و تقیه (پنهان کاری عقیدتی) توانستند در برابر فشارهای امپراتوری عثمانی استعمار فرانسه و درگیری های منطقه ای مقاومت کنند. از نمونه های برجسته مقاومت آنها می توان به قیام سلطان پاشا الاطرش علیه فرانسه در سال ۱۹۲۵ در سوریه اشاره کرد.

عقاید دروزی ترکیبی پیچیده از فلسفه نوافلاطونی عرفان اسلامی و عناصر ادیان دیگر است. روزی ها به وحدت خدا اعتقاد دارند اما باور به الوهیت الحاکم بامرالله (خلیفه فاطمی) یکی از تمایزات اصلی آنهاست. آنها معتقدند الحاکم تجلی نور الهی در قالب انسانی است نه خدای متعال و این مفهوم با ایده تجلی (ظهور الهی) مرتبط است که از تجسد متمایز است.

دروزی ها به تناسخ ارواح(تقمّص) اعتقاد دارند و معتقدند تعداد ارواح ثابت است و پس از مرگ روح به بدن دیگری منتقل می شود. این باور با ایده معاد اسلامی تفاوت دارد و به فلسفه های شرقی مانند بودیسم و هندوئیسم شباهت دارد. دروزی ها همچنین به پنج اصل کیهانی (حدود) اعتقاد دارند که هر یک در شخصیتی تاریخی تجلی یافته اند: عقل (حمزة بن علی) نفس (اسماعیل بن محمد تمیمی) کلمه سابق و تالی. این ساختار از نظام کلامی اسماعیلیه الهام گرفته شده است.

 دروزی ها معتقدند شریعت های پیشین (از جمله شریعت اسلامی) نسخ شده و آنها به «باطن باطن» دین پایبندند. به جای احکام شرعی مانند نماز و روزه هفت وظیفه اخلاقی (الشروط السبعة) را رعایت می کنند که شامل صداقت کمک به هم کیشان دوری از شیطان و تسلیم به اراده الهی است.  کتاب مقدس دروزی ها «رسائل الحکمة» مجموعه ای از ۱۱۱ رساله است که شامل تعالیم حمزة بن علی محمد بن اسماعیل تمیمی و دیگران است. این کتاب تنها در دسترس عقال (دانایان) است و برای جهال (نادانان) مخفی نگه داشته می شود.

از نظر کلامی دروزی ها به دلیل باور به الوهیت الحاکم و نسخ شریعت از سوی علمای شیعه و سنی به عنوان غلات (کسانی که در عقاید به افراط رفته اند) شناخته می شوند و برخی آنها را خارج از دایره اسلام می دانند. رهبری دروزی ها به دو دسته دینی و سیاسی تقسیم می شود:رهبران دینی (عقال و شیخ عقل): عقال گروهی از نخبگان دینی هستند که به اسرار مذهب دسترسی دارند و مراسم عبادی را هدایت می کنند. شیخ عقل بالاترین مقام دینی نقش هدایت معنوی جامعه را بر عهده دارد.

  دروزی ها نماز و روزه به سبک اسلامی را انجام نمی دهند بلکه به وظایف اخلاقی مانند صداقت و وفاداری به جامعه تأکید دارند. در مسائل فقهی که دین دروزی حکمی ندارد از فقه حنفی پیروی می کنند.  عید قربان مهم ترین عید دروزی هاست و برخی روزه های خاص مانند نه روز اول ذیحجه را رعایت می کنند.

 در لبنان خاندان جنبلاط از برجسته ترین رهبران سیاسی دروزی هستند. کمال جنبلاط بنیان گذار حزب سوسیالیست ترقی خواه و پسرش ولید جنبلاط از چهره های کلیدی سیاست لبنان اند. در سوریه خاندان الاطرش به ویژه سلطان پاشا الاطرش نقش مهمی در تاریخ معاصر داشته اند.

عبادت دروزی ها محرمانه و محدود به عقال است. سبک عبادت آنها شامل موارد زیر است: مجالس مشابه مساجد محل عبادت عمومی جهال است در حالی که خلوت ها مکان های خاصی برای عبادت عقال هستند. جلسات عبادی معمولاً در شب های پنج شنبه برگزار می شود که به آغاز دعوت دروزی در سال ۴۰۸ هـ اشاره دارد. جلسات عقال در شب های جمعه برگزار می شود.  دروزی ها نماز و روزه به سبک اسلامی را انجام نمی دهند بلکه به وظایف اخلاقی مانند صداقت و وفاداری به جامعه تأکید دارند. در مسائل فقهی که دین دروزی حکمی ندارد از فقه حنفی پیروی می کنند.  عید قربان مهم ترین عید دروزی هاست و برخی روزه های خاص مانند نه روز اول ذیحجه را رعایت می کنند.

تفاوت با شیعیان و اهل سنت

دروزی ها به دلیل ریشه اسماعیلی خود با شیعیان و اهل سنت تفاوت های اساسی دارند:  برخلاف شیعیان و اهل سنت که توحید را به معنای یگانگی خدا بدون تجلی در انسان می دانند همانطور که پیشتر هم گفته شد دروزی ها به الوهیت الحاکم بامرالله اعتقاد دارند که این باور از نظر هر دو گروه شرک آمیز تلقی می شود.

شیعیان و اهل سنت به احکام شرعی مانند نماز روزه و حج پایبندند اما دروزی ها این احکام را نسخ شده می دانند و به وظایف اخلاقی اکتفا می کنند. باور به تناسخ در دروزی ها با مفهوم معاد در اسلام (قیامت و حسابرسی) مغایرت دارد.

شیعیان به امامت دوازده امام و اهل سنت به خلافت معتقدند اما دروزی ها نبوت و امامت را به شیوه اسلامی قبول ندارند و الحاکم را محور اعتقادی خود قرار داده اند. دروزی ها به دلیل تقیه و سری بودن عقاید از تبلیغ دین خود خودداری می کنند  به دلیل این تفاوت ها فقهای شیعه و سنی دروزی ها را جزو مسلمانان نمی دانند و ازدواج با آنها را جایز نمی شمارند مگر اینکه دروزی ها به اسلام پایبندی نشان دهند.

 دروزی ها چقدر جمعیت دارند؟

آمار دقیقی از جمعیت دروزی ها در دست نیست اما تخمین ها نشان دهنده جمعیتی بین ۱ تا ۲.۵ میلیون نفر است. توزیع جغرافیایی آنها به شرح زیر است:

لبنان: حدود ۳۵۰,۰۰۰ تا ۴۰۰,۰۰۰ نفر عمدتاً در مناطق شوف عالیه و حاصبیا. سوریه: حدود ۷۰۰,۰۰۰ نفر به ویژه در استان السویداء (جبل الدروز). فلسطین اشغالی: حدود ۱۵۰,۰۰۰ نفر عمدتاً در جولان و الجلیل. اردن و دیگر کشورها: تعداد کمتری در اردن و جوامع کوچکی در آمریکا کانادا استرالیا و برزیل.

 مسیحا و شکری فومشی (۱۴۰۲)  در مقاله ای با عنوان «طبقات دینی دروزیان نمودی از طبقات دوگانه مانوی» در مجله پژوهش های ادیانی شباهت های ساختاری بین طبقات جهال و عقال دروزی ها و نیوشایان و برگزیدگان مانوی بررسی شده است. این پژوهش با روش تاریخی-تطبیقی نشان می دهد که نظام طبقاتی دروزی ها احتمالاً از مانویت تأثیر پذیرفته است.

دروزی ها نمونه ای از یک جامعه بسته و منسجم هستند که توانسته اند هویت دینی و قومی خود را در برابر فشارهای تاریخی و سیاسی حفظ کنند. عقاید آنها که ترکیبی از اسماعیلیه فلسفه نوافلاطونی و عناصر شرقی است آنها را از جریان اصلی اسلام متمایز کرده و به حاشیه رانده است.   

پژوهش های اخیر در دانشگاه آمریکایی بیروت به نقش دروزی ها در سیاست معاصر لبنان و تعامل آنها با گروه های دیگر مانند حزب الله پرداخته و نشان داده که دروزی ها به دلیل محافظه کاری سیاسی اغلب با قدرت های منطقه ای همکاری می کنند.

در مجموع می توان گفت دروزی ها نمونه ای از یک جامعه بسته و منسجم هستند که توانسته اند هویت دینی و قومی خود را در برابر فشارهای تاریخی و سیاسی حفظ کنند. عقاید آنها که ترکیبی از اسماعیلیه فلسفه نوافلاطونی و عناصر شرقی است آنها را از جریان اصلی اسلام متمایز کرده و به حاشیه رانده است.   

جنبلاط ها سیاستمداران دروزی

 خاندان جنبلاط یکی از برجسته ترین خاندان های دروزی لبنان است که در قرن بیستم نقش کلیدی در سیاست این کشور ایفا کرد. این خاندان به ویژه از طریق کمال جنبلاط و پسرش ولید جنبلاط با تأسیس حزب سوسیالیست ترقی خواه و اتخاذ مواضع ملی گرایانه و پان عربی تأثیر عمیقی بر صحنه سیاسی لبنان گذاشت.

 در عین حال برخی دروزی ها به ویژه در مناطق تحت اشغال اسرائیل مانند جولان روابطی با اسرائیل برقرار کرده اند که دلایل آن به عوامل سیاسی اجتماعی و تاریخی بازمی گردد.  

سیاست های خاندان جنبلاط در لبنان در قرن بیستم خاندان جنبلاط که تبار خود را به کردهای ایوبی حلب می رساند از قرن هفدهم میلادی در منطقه شوف لبنان مستقر شد. این خاندان در قرن نوزدهم با سیاست های ملی گرایانه و حمایت از حقوق دروزی ها و فلسطینی ها به شهرت رسید. در قرن بیستم بشیر جنبلاط و سپس کمال جنبلاط به عنوان رهبران سیاسی و اجتماعی دروزی ها مطرح شدند.

کمال جنبلاط (۱۹۱۷-۱۹۷۷) بنیان گذار حزب سوسیالیست ترقی خواه (تأسیس ۱۹۴۹) به عنوان یکی از برجسته ترین سیاستمداران لبنانی قرن بیستم شناخته می شود. او با ترکیب سوسیالیسم ملی گرایی عربی و دفاع از حقوق اقلیت ها به ویژه دروزی ها به نیرویی تأثیرگذار در لبنان تبدیل شد.کمال جنبلاط در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ به عنوان نماینده منطقه شوف در پارلمان لبنان فعالیت کرد و به دفاع از آرمان های پان عربی و حمایت از فلسطینی ها شهرت یافت. او با رژیم های محافظه کار عربی و نفوذ غرب در لبنان مخالف بود و از جنبش های چپ گرا و ناصریسم حمایت می کرد. در جنگ داخلی لبنان (۱۹۷۵-۱۹۹۰) جنبلاط رهبری ائتلاف چپ گرایان و گروه های فلسطینی را بر عهده داشت و با مسیحیان مارونی که تحت حمایت اسرائیل و غرب بودند مقابله کرد.

 حفظ هویت و منافع جامعه دروزی در برابر تهدیدات داخلی و خارجی اصلی ترین بخش سیاست جنبلاط بود. کمال جنبلاط در سال ۱۹۷۷ در منطقه شوف ترور شد که بسیاری آن را به دستور رژیم بعثی سوریه نسبت می دهند زیرا او با سیاست های مداخله جویانه سوریه در لبنان مخالف بود.

 ولید جنبلاط و تداوم میراث سیاسی

پس از ترور کمال جنبلاط پسرش ولید جنبلاط (متولد ۱۹۴۹) رهبری حزب سوسیالیست ترقی خواه را بر عهده گرفت. ولید جنبلاط در دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به عنوان یکی از رهبران کلیدی دروزی ها و بازیگر مهم در جنگ داخلی لبنان شناخته شد. او ابتدا با سوریه همسو بود اما پس از خروج نیروهای سوری از لبنان در سال ۲۰۰۵ به ائتلاف ضدسوری به رهبری سعد حریری پیوست.

ولید جنبلاط به دلیل تغییر مواضع سیاسی اش از جمله همکاری با حزب الله سوری ها و سپس ائتلاف ضدسوری به «بادسنج سیاسی» لبنان معروف شد. این انعطاف به حفظ نفوذ دروزی ها در صحنه سیاسی کمک کرد. در جنگ ۱۹۸۲ لبنان نیروهای دروزی تحت رهبری ولید جنبلاط با ارتش اسرائیل در منطقه شوف درگیر شدند. جنبلاط در دهه ۱۹۹۰ از بازسازی لبنان پس از جنگ داخلی حمایت کرد و در مذاکرات سیاسی برای حفظ منافع دروزی ها نقش داشت.

در سال ۲۰۰۵ ولید جنبلاط در ائتلاف ۱۴ مارس که خواستار استقلال لبنان از نفوذ سوریه بود نقش مهمی ایفا کرد. او همچنین در مذاکرات مربوط به دروزی های سوریه در جنگ داخلی این کشور (۲۰۱۱ به بعد) دخیل بود و از وحدت سوریه و دوری از فتنه انگیزی اسرائیل حمایت کرد. دلایل تمایل برخی دروزی ها به اسرائیل برخلاف سیاست های ضداسرائیلی خاندان جنبلاط برخی دروزی ها به ویژه در مناطق تحت اشغال اسرائیل (مانند بلندی های جولان) و حتی در لبنان به دلایل زیر به اسرائیل متمایل شده اند:

برخلاف سیاست های ضداسرائیلی خاندان جنبلاط برخی دروزی ها به ویژه در مناطق تحت اشغال اسرائیل (مانند بلندی های جولان) و حتی در لبنان به دلایل زیر به اسرائیل متمایل شده اند:

از دهه ۱۹۵۰ دروزی های ساکن مناطق تحت کنترل اسرائیل (مانند جولان و الجلیل) به طور رسمی در ارتش اسرائیل خدمت می کنند برخلاف اکثریت اعراب که از خدمت نظامی معاف اند. این سیاست به دلیل توافق بین رهبران دروزی و دولت اسرائیل شکل گرفت و به دروزی ها حقوق شهروندی کامل از جمله دسترسی به آموزش و مشاغل دولتی اعطا کرد.

دروزی ها در ارتش اسرائیل به عنوان نیرویی وفادار شناخته می شوند و در عملیات نظامی به ویژه در مرزهای لبنان و کرانه باختری مشارکت داشته اند. این همکاری به دروزی ها امکان داد تا در جامعه اسرائیل جایگاه بهتری کسب کنند اما از سوی برخی گروه های عربی به عنوان خیانت تلقی شده است.

 سیاست اتحاد با اقلیت ها توسط اسرائیل اسرائیل از زمان تأسیس خود استراتژی اتحاد با اقلیت های غیرعرب مانند دروزی ها کردها و علوی ها را دنبال کرده است تا نفوذ خود را در منطقه تقویت کند. دروزی ها به دلیل هویت متمایز مذهبی و قومی و نبود متحد طبیعی در منطقه هدف این استراتژی قرار گرفتند. اسرائیل با ارائه حمایت مالی و نظامی به برخی جوامع دروزی به ویژه در جولان سعی کرد آنها را به عنوان متحدی در برابر اعراب سنی و شیعه قرار دهد.

  محافظه کاری و بقای قومی دروزی ها به دلیل جامعه بسته و محافظه کار خود اغلب به دنبال حفظ بقای قومی و مذهبی اند. در مناطقی مانند جولان که پس از جنگ ۱۹۶۷ تحت اشغال اسرائیل قرار گرفت بسیاری از دروزی ها برای تضمین امنیت و معیشت خود با اسرائیل همکاری کردند. این همکاری شامل پذیرش شهروندی اسرائیلی و مشارکت در ساختارهای سیاسی و نظامی بود هرچند برخی دروزی های جولان همچنان به سوریه وفادار مانده و قوانین شهروندی اسرائیل را رد می کنند.در لبنان دروزی ها در جنگ داخلی (۱۹۷۵-۱۹۹۰) هیچ متحد طبیعی نداشتند و گاهی برای حفظ بقا با قدرت های خارجی از جمله اسرائیل تعامل کردند. برای مثال برخی دروزی ها در ارتش جنوب لبنان که تحت حمایت اسرائیل بود خدمت کردند. دروزی ها در برابر تهدیدات گروه های رادیکال مثل  جبهه النصره در سوریه و لبنان آسیب پذیر بوده اند. در چنین شرایطی برخی دروزی ها اسرائیل را به عنوان نیرویی برای حفظ بقای خود در برابر این گروه ها تلقی کرده اند. برای مثال در جنگ داخلی سوریه اسرائیل به بهانه حمایت از دروزی های جولان و سویدا کمک های بشردوستانه ارسال کرد که به تقویت روابط با برخی جوامع دروزی منجر شد.

با وجود تمایل برخی دروزی ها به اسرائیل ولید جنبلاط بارها اسرائیل را به سوءاستفاده از دروزی ها برای ایجاد فتنه در منطقه متهم کرده است. در سال ۲۰۲۵ او با اشاره به دخالت های اسرائیل در سوریه اظهار داشت که اسرائیل به دنبال «آواره کردن و استثمار دروزی ها» است. جنبلاط همچنین در مذاکرات برای آتش بس در مناطق دروزی نشین سوریه مانند اشرفیه صحنایا نقش میانجی ایفا کرد و خواستار وحدت سوریه شد. این مواضع نشان دهنده تلاش جنبلاط برای حفظ هویت عربی و سوری دروزی ها و دوری از نفوذ اسرائیل است.

دروزی های سوریه اقلیت مهم و تاثیرگذاری هستند که حالا در شرایط بعد از سقوط آل اسد در سوریه تبدیل به بازیگری حساس و حتی سرنوشت ساز در منطقه شده اند.نکته جالبی که کمتر به آن توجه شده است وجود یک اقلیت بسیار کم تعداد دروزی در ایران است که در مناطق غربی کشور به صورت مخفیانه زندگی می کند و خبرنگار تابناک در تحقیقات خود مطلع شد آنها حتی در فضای مجازی هم حضور دارند.

در نهایت روابط دروزی ها با اسرائیل به شرایط سیاسی و جغرافیایی بستگی دارد. دروزی های لبنان تحت رهبری جنبلاط بیشتر به حفظ استقلال و هویت عربی خود پایبندند در حالی که دروزی های جولان به دلیل اشغال و فقدان گزینه های دیگر گاهی به همکاری با اسرائیل روی آورده اند. این دوگانگی نشان دهنده پیچیدگی های هویتی و سیاسی جامعه دروزی در خاورمیانه است.

نباید از این نکته غافل شد که برخلاف باور عمومی اسرائیل به دنبال گسترش قلمرو خود از طریق الحاق جنوب سوریه نیست زیرا این اقدام جمعیت غیر یهودی بیشتری را به این کشور اضافه می کند. هدف اصلی اسرائیل ایجاد مناطق خودمختار و «ملت های» هم پیمان در اطراف خود است. دروزی ها در جنوب سوریه مسیحیان مارونی در لبنان و کردها در سوریه و عراق مثلثی استراتژیک برای رهایی اسرائیل از انزوای ژئوپلیتیکی تشکیل می دهند. به عنوان مثال روسیه نیازی به ضمیمه کردن بلاروس ندارد زیرا بلاروس به عنوان سپری برای آن عمل می کند. اسرائیل نیز به دنبال ایجاد اقمار وفادار در مرزهای خود است. در صورت تحقق این هدف بزرگ ترین دستاورد تاریخی اسرائیل رقم خواهد خورد. تحولات اخیر در میان دروزی های سوریه باید در این چارچوب تحلیل شود.

دروزی های سوریه اقلیت مهم و تاثیرگذاری هستند که حالا در شرایط بعد از سقوط آل اسد در سوریه تبدیل به بازیگری حساس و حتی سرنوشت ساز در منطقه شده اند.نکته جالبی که کمتر به آن توجه شده است وجود یک اقلیت بسیار کم تعداد دروزی در ایران است که در مناطق غربی کشور به صورت مخفیانه زندگی می کند و خبرنگار تابناک در تحقیقات خود مطلع شد آنها حتی در فضای مجازی هم حضور دارند.

پایان خبر یوویک