جرم حمل اسپری اشک اور و شوکر: مجازات، قانون، مجوز و نکات کلیدی حقوقی (راهنمای جامع)

حمل، نگهداری یا استفاده غیرمجاز از اسپری اشک آور و شوکر در ایران جرم محسوب شده و مستلزم مجازات هایی نظیر حبس است. بسیاری از افراد از این تبعات قانونی بی اطلاع بوده و ناخواسته مرتکب جرم می شوند؛ از این رو، شناخت دقیق قوانین مربوط به این اقلام برای شهروندان ضروری است تا از بروز مشکلات حقوقی پیشگیری کرده و در صورت لزوم، دفاعی آگاهانه داشته باشند.

مسئله حمل و نگهداری تجهیزات دفاع شخصی مانند اسپری اشک آور و شوکر در کشور ما از پیچیدگی های حقوقی خاصی برخوردار است. با وجود نیاز برخی افراد به این وسایل برای دفاع شخصی، قانون گذار شرایط سخت گیرانه ای برای حمل و استفاده از آن ها در نظر گرفته است. در این مقاله، به صورت جامع و دقیق به بررسی تمامی ابعاد حقوقی مرتبط با جرم حمل اسپری اشک آور و شوکر، مجازات های قانونی، شرایط و فرآیند اخذ مجوز، و مراجع صالح رسیدگی به این جرایم خواهیم پرداخت. هدف این است که خواننده با یک دید حقوقی کامل و مستند، از تمامی جزئیات این موضوع آگاه شود.

مفاهیم و تعاریف حقوقی پایه

پیش از ورود به بحث مجازات ها و جنبه های حقوقی، لازم است با تعاریف قانونی اسپری اشک آور، شوکر و سایر اقلام تحت کنترل آشنا شویم تا بتوانیم درک درستی از چارچوب قانونی این موضوع داشته باشیم. این تعاریف مبنای جرم انگاری و تعیین مجازات ها را تشکیل می دهند.

اسپری اشک آور (فلفل) چیست؟

اسپری اشک آور، که در میان عموم با نام اسپری فلفل نیز شناخته می شود، نوعی افشانه است که حاوی مواد شیمیایی تحریک کننده می باشد. استفاده از این اسپری منجر به سوزش شدید چشم، بینی و مجاری تنفسی، آب ریزش از چشم و بینی، و تنگی نفس موقت می شود که در نهایت، فرد را دچار ناتوانی جسمانی می کند. این ویژگی ها اسپری اشک آور را به یک وسیله دفاع شخصی و کنترل جمعیت تبدیل کرده است.

از منظر حقوقی، آیین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز، در بند «ز» ماده ۱، گازهای اشک آور را این گونه تعریف می کند: «گازهایی که موجب تحریک و سوزش شدید به همراه آب ریزش از چشم و بینی، اختلال تنفسی و ناتوانی موقت جسمانی می شوند و به دلیل خاصیت ناتوان کنندگی، در ساخت تجهیزات دفاع شخصی و ضد شورش از قبیل افشانه ها استفاده می شوند.» بنابراین، هر افشانه ای با این ویژگی ها، فارغ از نام تجاری یا ترکیبات دقیق آن، از نظر قانون، اسپری اشک آور محسوب می شود.

شوکر (شوک دهنده) چیست؟

شوکر یا شوک دهنده، وسیله ای است که با تولید و انتقال انرژی الکتریکی یا غیرالکتریکی به صورت شوک، باعث بی حرکتی و ناتوانی موقت در فرد مهاجم می شود. هدف اصلی این وسیله، کنترل و بازدارندگی بدون ایجاد آسیب های دائمی یا کشنده است. شوکرها انواع مختلفی دارند که رایج ترین آن ها شوک دهنده های الکتریکی هستند که جریان الکتریسیته با ولتاژ بالا و آمپر پایین تولید می کنند.

طبق بند «ظ» ماده ۱ آیین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات، شوک دهنده ها این گونه تعریف شده اند: «هر نوع وسیله ای که انواع انرژی الکتریکی و غیرالکتریکی را به صورت شوک به بدن انسان وارد می کند و فرد را دچار بی حرکتی و ناتوانی موقت می نماید.» این تعریف شامل تمامی دستگاه هایی می شود که با این مکانیسم عمل می کنند.

آیا شوکر سلاح گرم است یا سرد؟

یکی از سوالات رایج در مورد شوکرها این است که آیا آن ها جزء سلاح گرم محسوب می شوند یا سلاح سرد. تعریف سلاح گرم به ابزارهایی اطلاق می شود که با استفاده از نیروی انفجار باروت، پرتابه یا گلوله شلیک می کنند. در مقابل، سلاح سرد به ابزارهایی گفته می شود که نیازی به باروت یا انفجار برای عمل ندارند و به طور مستقیم با نیروی فیزیکی یا مکانیسم های دیگر عمل می کنند. شوکر با ایجاد شوک الکتریکی و بدون شلیک پرتابه، عمل می کند و هدف آن نیز ایجاد جراحت یا خونریزی نیست، بلکه ناتوانی موقت است. بنابراین، شوکر جزو سلاح های سرد طبقه بندی می شود. این تفکیک از نظر حقوقی در تعیین نوع جرم و مجازات اهمیت دارد.

اقلام و مواد تحت کنترل از نظر قانون

قانون گذار جمهوری اسلامی ایران، به منظور حفظ امنیت و نظم عمومی، فهرست گسترده ای از اقلام و مواد را تحت کنترل دانسته است. این اقلام و مواد به دلیل پتانسیل بالای خطرناک بودن، تولید، ساخت، مونتاژ، واردات، صادرات، ترانزیت، ترخیص، حمل، نگهداری و هرگونه معامله آن ها تابع مقررات خاص و مجوزهای مربوطه است.

ماده ۱ آیین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات، تعریفی جامع از اقلام و مواد تحت کنترل ارائه می دهد: «اقلام، مواد و تجهیزاتی که تولید، ساخت، مونتاژ، واردات، صادرات، ترانزیت (عبور)، ترخیص، حمل، نگهداری و هرگونه معامله آن ها تحت کنترل می باشد؛ از قبیل انواع مواد محترقه، ناریه، منفجره، شیمیایی، رادیواکتیو، میکروبی، گازهای بی هوش کننده، بی حس کننده، اشک آور، شوک دهنده ها و تجهیزات نظامی و انتظامی.» این تعریف به وضوح نشان می دهد که اسپری اشک آور و شوکر در دسته بندی اقلام تحت کنترل قرار می گیرند و تمامی مراحل مربوط به آن ها مستلزم رعایت قوانین و اخذ مجوز است.

تفکیک جرایم: حمل، نگهداری، خرید، فروش، قاچاق و ساخت

در مباحث حقوقی مربوط به اقلام تحت کنترل، تفکیک دقیق انواع افعال مجرمانه از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که هر یک از این افعال ممکن است مجازات متفاوتی داشته باشند. در این بخش، به تعریف هر یک از این افعال از دیدگاه حقوقی می پردازیم:

• حمل: به معنی همراه داشتن فیزیکی اسپری اشک آور یا شوکر، چه به صورت آشکار و چه پنهان، در اماکن عمومی یا خصوصی، بدون در نظر گرفتن قصد استفاده یا عدم استفاده. صرف همراه داشتن، حتی بدون به کارگیری، مشمول این عنوان مجرمانه می شود.
• نگهداری: شامل حفظ و مراقبت از اسپری اشک آور یا شوکر در مکانی مشخص، مانند منزل، محل کار، یا داخل خودرو، برای مدت زمان معین، بدون داشتن مجوز قانونی.
• خرید و فروش: هرگونه مبادله مالی که منجر به انتقال مالکیت اسپری اشک آور یا شوکر از یک فرد به فرد دیگر شود، مشمول این عناوین است. خرید و فروش غیرمجاز، به دلیل تسهیل دسترسی افراد غیرمجاز به این اقلام، با مجازات همراه است.
• قاچاق: وارد کردن غیرقانونی این اقلام به کشور یا خارج کردن آن ها از کشور به طور غیرمجاز. قاچاق معمولاً شامل مقادیر بیشتر و با قصد سودجویی است.
• ساخت و مونتاژ: تولید یا سرهم بندی قطعات برای ساخت اسپری اشک آور یا شوکر، چه به صورت کامل و چه به صورت نیمه کاره، بدون مجوز از مراجع ذی صلاح.

هر یک از این افعال، بسته به نوع و میزان اقلام، می تواند مجازات های متفاوتی در پی داشته باشد که در بخش های بعدی به تفصیل بررسی خواهند شد.

مجازات های قانونی حمل و نگهداری اسپری اشک آور و شوکر

شناخت دقیق مجازات های قانونی مربوط به حمل و نگهداری غیرمجاز اسپری اشک آور و شوکر، برای هر شهروندی که به فکر داشتن این اقلام است یا با پرونده ای حقوقی در این زمینه مواجه شده، حیاتی است. این مجازات ها عمدتاً در قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوب ۱۳۹۰ تعیین شده اند.

مبانی قانونی: قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز (مصوب ۱۳۹۰)

قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز که در تاریخ ۱۳/۱۱/۱۳۹۰ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، یک قانون جامع برای ساماندهی و جرم انگاری تمامی اقدامات مرتبط با سلاح، مهمات و اقلام تحت کنترل در جمهوری اسلامی ایران است. هدف اصلی این قانون، جلوگیری از دسترسی غیرمجاز افراد به این اقلام و حفظ امنیت عمومی جامعه است. این قانون، انواع جرایم مرتبط با این اقلام، از جمله قاچاق، ساخت، مونتاژ، حمل، نگهداری، خرید و فروش را پوشش داده و برای هر یک مجازات های مشخصی تعیین کرده است. این قانون، مبنای اصلی تمامی بحث های حقوقی مربوط به اسپری اشک آور و شوکر می باشد.

مجازات حمل، نگهداری، خرید و فروش اسپری اشک آور (ماده ۱۲ قانون)

ماده ۱۲ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات به صراحت مجازات حمل و نگهداری، خرید و فروش اقلام تحت کنترل را تعیین کرده است. بند «ت» این ماده به طور خاص به گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور می پردازد. بر اساس این بند:

«هر کس به طور غیرمجاز اقلام یا مواد تحت کنترل را خریداری، نگهداری یا حمل نماید و یا به توزیع یا فروش آنها اقدام کند و یا هر گونه معامله دیگری با آنها انجام دهد به ترتیب زیر به مجازات تعزیری محکوم می شود:

ت ـ گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور، به حبس از شش ماه تا دو سال»

این بدان معناست که حتی اگر فردی اسپری اشک آور را صرفاً برای دفاع شخصی حمل کند و هرگز از آن استفاده نکند، باز هم عمل او جرم بوده و می تواند به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم شود. این مجازات، نشان دهنده جدیت قانون گذار در برخورد با حمل و نگهداری غیرمجاز این گونه اقلام است.

مجازات حمل، نگهداری، خرید و فروش شوکر (ماده ۱۲ قانون)

همان ماده ۱۲، در بند «ث» خود، مجازات مربوط به شوک دهنده ها (شوکرها) را مشخص کرده است. این مجازات نیز برای افعال مشابه (خرید، نگهداری، حمل، توزیع، فروش و سایر معاملات غیرمجاز) در نظر گرفته شده است:

«هر کس به طور غیرمجاز اقلام یا مواد تحت کنترل را خریداری، نگهداری یا حمل نماید و یا به توزیع یا فروش آنها اقدام کند و یا هر گونه معامله دیگری با آنها انجام دهد به ترتیب زیر به مجازات تعزیری محکوم می شود:

ث ـ مواد محترقه و شوک دهنده ها (شوکرها)، به حبس از نود و یک روز تا شش ماه»

با مقایسه بند «ت» و «ث» ماده ۱۲، مشخص می شود که مجازات حمل و نگهداری غیرمجاز اسپری اشک آور (شش ماه تا دو سال حبس) شدیدتر از مجازات حمل و نگهداری غیرمجاز شوکر (نود و یک روز تا شش ماه حبس) است. این تفاوت در مجازات، احتمالاً به دلیل ماهیت مواد شیمیایی و تأثیرات گسترده تر اسپری های اشک آور در محیط است.

مجازات قاچاق، ساخت و مونتاژ اسپری اشک آور و شوکر (ماده ۱۱ قانون)

علاوه بر حمل و نگهداری، قانون گذار برای جرایم سنگین تری مانند قاچاق، ساخت و مونتاژ این اقلام نیز مجازات های شدیدتری در نظر گرفته است. ماده ۱۱ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات به این موضوع اختصاص دارد و تفاوت عمده آن با ماده ۱۲، در نوع فعل مجرمانه و شدت مجازات است:

ماده ۱۱ این قانون مقرر می دارد: «هر کس مرتکب قاچاق اقلام یا مواد تحت کنترل شود یا به ساخت و مونتاژ هر یک از آنها اقدام کند به ترتیب زیر به مجازات تعزیری محکوم می شود:

• بند «ت»: گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور به حبس از دو تا پنج سال.
• بند «ث»: مواد محترقه و شوک دهنده ها (شوکرها)، به حبس از شش ماه تا دو سال.

همان طور که مشاهده می شود، مجازات قاچاق یا ساخت اسپری اشک آور (دو تا پنج سال حبس) به مراتب سنگین تر از مجازات حمل و نگهداری آن است. در مورد شوکر نیز، مجازات قاچاق یا ساخت آن (شش ماه تا دو سال حبس) نسبت به حمل و نگهداری آن (نود و یک روز تا شش ماه حبس) افزایش چشمگیری دارد. این تفاوت در مجازات، نشان دهنده اهمیت قانون گذار به کنترل مبادی ورودی و تولید این اقلام است.

جزای نقدی مرتبط و آخرین تغییرات

علاوه بر حبس، در برخی موارد، جزای نقدی نیز برای جرایم مرتبط با اقلام تحت کنترل پیش بینی شده است. تبصره ماده ۱۲ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات، به صورت خاص به مواد محترقه غیرمجاز اشاره دارد:

«خرید و حمل مواد محترقه غیرمجاز که برای جشن ها و مراسم استفاده می شود مستوجب جزای نقدی از پانصد هزار ریال تا ده میلیون ریال است. مواد محترقه ای که به تشخیص وزارت دفاع خطرساز نیست از شمول این ماده و تبصره آن خارج است.»

لازم به ذکر است که جزای نقدی مندرج در این تبصره، به موجب مصوبه هیئت وزیران مورخ ۱۳۹۹/۱۲/۲۵ تعدیل شده است. بر اساس این مصوبه، میزان جزای نقدی به دو میلیون (۲,۰۰۰,۰۰۰) تا بیست و پنج میلیون (۲۵,۰۰۰,۰۰۰) ریال افزایش یافته است.

در خصوص حمل و نگهداری اسپری اشک آور و شوکر، قانون صراحتاً جزای نقدی مستقلی را در کنار حبس تعیین نکرده است. مجازات اصلی برای این اقلام، حبس است که در مواد ۱۱ و ۱۲ به آن اشاره شد. هرچند ممکن است در مواردی، دادگاه با استفاده از اختیارات قانونی خود و با توجه به شرایط پرونده، مجازات حبس را به جزای نقدی تبدیل کند، اما این به معنای وجود جزای نقدی مستقل برای این جرایم نیست. همچنین، مصوبه هیئت وزیران نیز صرفاً جزای نقدی مربوط به مواد محترقه را تعدیل کرده و به طور مستقیم به اسپری اشک آور و شوکر نمی پردازد.

شرایط قانونی حمل و مراجع اعطای مجوز

با توجه به جرم انگاری حمل و نگهداری اسپری اشک آور و شوکر، این سوال مطرح می شود که آیا هیچ استثنائی برای این ممنوعیت وجود ندارد؟ پاسخ این است که بله، در شرایط خاص و با اخذ مجوز قانونی، حمل این اقلام مجاز است. اما این مجوز تحت چه شرایطی صادر می شود و مرجع صالح برای اعطای آن کیست؟

آیا حمل اسپری و شوکر همیشه ممنوع و جرم است؟ (استثنائات قانونی)

حمل و نگهداری اسپری اشک آور و شوکر به صورت غیرمجاز جرم است. این بدان معناست که اگر فردی از مراجع قانونی ذی صلاح، مجوز حمل این اقلام را دریافت کرده باشد، دیگر عمل او جرم تلقی نمی شود. قانون گذار، با در نظر گرفتن برخی نیازهای دفاعی خاص، امکان دریافت مجوز را فراهم کرده است. بنابراین، ممنوعیت کلی است، اما استثنائات مشخصی برای آن وجود دارد که حول محور «اخذ مجوز» می چرخد. بدون مجوز، حتی اگر قصد دفاع شخصی باشد، حمل این اقلام غیرقانونی است.

مرجع صلاحیت دار برای صدور مجوز حمل تجهیزات دفاع شخصی

بر اساس مصوبات شورای امنیت ملی و آیین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات، مرجع اصلی و صلاحیت دار برای صدور مجوز حمل تجهیزات دفاع شخصی مانند اسپری اشک آور و شوکر، پلیس پیشگیری نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران است. این نهاد مسئولیت بررسی درخواست ها، احراز شرایط متقاضیان و در صورت لزوم، صدور مجوزهای لازم را بر عهده دارد. هیچ نهاد دیگری به جز پلیس پیشگیری ناجا، صلاحیت قانونی برای اعطای چنین مجوزهایی را ندارد.

چه کسانی می توانند مجوز حمل دریافت کنند؟ (شرایط متقاضیان و مشاغل خاص)

دریافت مجوز حمل اسپری اشک آور و شوکر به سادگی امکان پذیر نیست و متقاضیان باید دارای شرایط خاصی باشند. این شرایط عمدتاً بر اساس ماهیت شغل و میزان در معرض خطر بودن فرد تعیین می شود. برخی از مشاغلی که ممکن است واجد شرایط دریافت مجوز باشند عبارتند از:

• طلافروشان و صرافان: به دلیل ماهیت شغلشان که با مقادیر زیادی وجه نقد یا اقلام گرانبها سروکار دارند و همواره در معرض خطر سرقت و زورگیری هستند.
• وکلا و کارشناسان رسمی دادگستری: به دلیل ماهیت کاری که ممکن است آن ها را در معرض تهدیدات مختلف قرار دهد.
• پزشکان و کادر درمانی فعال در اورژانس ها یا مناطق پرخطر: که ممکن است در ساعات غیراداری یا در شیفت های شبانه با خطرات احتمالی مواجه شوند.
• متصدیان حمل و نقل وجوه و اوراق بهادار.

علاوه بر داشتن شغل خاص، متقاضیان باید شرایط عمومی دیگری نیز داشته باشند:

• عدم سوء پیشینه کیفری: متقاضی نباید سابقه محکومیت کیفری موثر داشته باشد.
• سلامت جسمی و روانی: متقاضی باید از نظر جسمی و روانی سالم باشد و توانایی استفاده صحیح از این تجهیزات را داشته باشد. این امر معمولاً با تأیید پزشک قانونی صورت می گیرد.
• آموزش های لازم: ممکن است نیاز باشد متقاضی دوره های آموزشی مربوط به نحوه استفاده صحیح و ایمن از تجهیزات دفاع شخصی را بگذراند.
• تأیید نیاز مبرم: متقاضی باید بتواند نیاز مبرم خود به حمل این تجهیزات را به مراجع ذی ربط اثبات کند.

فرآیند و مدارک لازم برای اخذ مجوز

فرآیند اخذ مجوز حمل اسپری اشک آور یا شوکر، مراحل مشخصی دارد که متقاضیان باید آن ها را طی کنند. این مراحل شامل:

1. ثبت درخواست: متقاضی باید با مراجعه به پلیس پیشگیری نیروی انتظامی، درخواست کتبی خود را برای دریافت مجوز حمل تجهیزات دفاع شخصی ارائه دهد.
2. تکمیل فرم ها و ارائه مدارک: تکمیل فرم های مربوطه و ارائه مدارکی نظیر کارت ملی، شناسنامه، مدارک شغلی، گواهی عدم سوء پیشینه، و سایر مستنداتی که نیاز به تجهیزات دفاع شخصی را اثبات می کند.
3. معرفی به پزشک قانونی: پس از بررسی اولیه مدارک، متقاضی به پزشک قانونی معرفی می شود تا سلامت جسمی و روانی وی تأیید شود.
4. بررسی های پلیسی و امنیتی: پلیس پیشگیری، تحقیقات لازم را در مورد سوابق متقاضی، وضعیت اجتماعی و امنیتی او انجام می دهد تا از صلاحیت فرد اطمینان حاصل کند.
5. شرکت در دوره های آموزشی (در صورت لزوم): برخی از افراد ممکن است ملزم به شرکت در دوره های آموزشی نحوه استفاده از این تجهیزات باشند.
6. صدور یا عدم صدور مجوز: پس از طی تمامی مراحل و تأیید صلاحیت متقاضی، مجوز حمل تجهیزات دفاع شخصی صادر خواهد شد. در صورت عدم احراز شرایط، درخواست رد می شود.

اهمیت رعایت تمامی این مراحل و ارائه اطلاعات صحیح، برای جلوگیری از رد درخواست و تبعات حقوقی احتمالی بسیار زیاد است.

مراجع قضایی صالح و نکات مهم دادرسی

پس از بررسی تعاریف، مجازات ها و شرایط اخذ مجوز، یکی دیگر از جنبه های کلیدی این موضوع، شناخت مراجع قضایی صالح برای رسیدگی به جرایم حمل اسپری اشک آور و شوکر و همچنین نکات مهم در فرآیند دادرسی و دفاع است. ابهامات زیادی در گذشته در این زمینه وجود داشته که با آرا وحدت رویه برطرف شده اند.

مرجع صالح رسیدگی به جرم حمل اسپری اشک آور و شوکر

در گذشته، ابهامات زیادی در خصوص مرجع صلاحیت دار برای رسیدگی به جرایم مرتبط با حمل اقلام تحت کنترل مانند اسپری اشک آور و شوکر وجود داشت. بسیاری بر این باور بودند که این جرایم در صلاحیت دادگاه انقلاب قرار می گیرند، با استناد به بند «پ» ماده ۳۰۳ قانون آیین دادرسی کیفری که رسیدگی به جرایم قاچاق اسلحه و مهمات و اقلام تحت کنترل را در صلاحیت این دادگاه می داند.

اما این ابهام با رأی وحدت رویه شماره ۷۲۷ مورخ ۱۳۹۱/۰۹/۲۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور برطرف شد. این رأی به صراحت اعلام کرد که صرفاً رسیدگی به جرایم قاچاق سلاح، مهمات و اقلام تحت کنترل در صلاحیت دادگاه انقلاب است و رسیدگی به جرایمی مانند خرید، فروش، حمل، و نگهداری غیرمجاز این اقلام، در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ قرار دارد. این رأی، برای تمامی دادگاه ها لازم الاتباع بوده و به تمامی اختلافات در این زمینه پایان داد.

استناد به رأی وحدت رویه شماره ۷۲۷ مورخ ۱۳۹۱/۰۹/۲۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور:

«چون ماده ۴۵ قانون مجازات مرتکبین قاچاق مصوّب ۲۹/۱۲/۱۳۱۲ که مقصود از قاچاق اسلحه را وارد کردن به مملکت و یا صادرکردن از آن یا خرید و فروش و یا حمل و نقل و یا مخفی کردن و نگاهداشتن آن در داخل مملکت عنوان کرده بود، طبق ماده ۲۱ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوّب ۷/۶/۱۳۹۰ لغو گردیده و در ماده یک این قانون قاچاق سلاح، مهمات، اقلام و مواد تحت کنترل واردکردن آنها به کشور یا خارج نمودن آنها از کشور به طور غیرمجاز تعریف شده است، لذا به نظر اکثریت اعضای هیأت عمومی دیوان عالی کشور خرید و فروش، حمل و نقل، مخفی کردن و نگاهداشتن سلاح، مهمات، اقلام و مواد تحت کنترل به طور غیرمجاز از شمول عنوان قاچاق خارج و رسیدگی به این جرایم در صلاحیت دادگاه عمومی است. این رأی به استناد ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری صادر شده و برای شعب دیوان عالی کشور و دادگاه ها در موارد مشابه لازم الاتباع است.»

بنابراین، اگر شخصی به دلیل حمل یا نگهداری غیرمجاز اسپری اشک آور یا شوکر دستگیر شود، پرونده او در دادگاه کیفری ۲ مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت.

نقش نظریات مشورتی قوه قضاییه

نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه، راهنمایی های مهمی برای قضات و حقوق دانان در تفسیر و اجرای قوانین ارائه می دهند. یکی از نظریات مشورتی مهم در این زمینه، مربوط به وضعیت حقوقی حمل اسپری یا شوکر غیرقابل استفاده یا خالی است.

نظریه مشورتی شماره ۱۰۸۱/۹۵/۷ مورخ ۱۳۹۵/۰۵/۱۰ (با پرونده ۷۲۱-۱/۱۶۸-۹۵) اداره کل حقوقی قوه قضاییه، در پاسخ به این سوال که آیا در اختیار داشتن قوطی اسپری اشک آور که محتوایی ندارد یا شوکر که به علت ایراد فنی اساساً از حیز انتفاع ساقط شده، واجد وصف کیفری هستند، پاسخ داده است: «با توجه به بندهای ز، ط و ظ ماده یک آیین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوب ۸/۱۰/۱۳۹۲، اشیای مذکور در استعلام (مواد محترقه، گازهای اشک آور و بیهوش کننده، بی حس کننده و شوک دهنده ها) دارای تعریف قانونی خاص می باشند و چنانچه اشیای مکشوفه به دلایلی نظیر تغییرات فیزیکی یا شیمیایی یا فقدان شرایط مادی، فاقد اوصاف و آثار ذکر شده در تعاریف قانونی باشند، از مصادیق آن ها شناخته نشده و حمل آن ها جرم محسوب نشده و از شمول بندهای ت و ث ماده ۱۲ قانون قاچاق اسلحه و مهمات و اقلام تحت کنترل مصوب ۷/۶/۱۳۹۰ خارج می باشند، بدیهی است که با توجه به جنبه تخصصی شناسایی اقلام فوق الذکر، در صورت نیاز و تشخیص مقام قضایی ذی ربط وفق ماده ۷ آیین نامه صدرالذکر، نظر کارشناسان ذی ربط استعلام می شود.»

این نظریه اهمیت نظر کارشناس را در تشخیص کارایی و وصف مجرمانه این اقلام نشان می دهد. بنابراین، اگر اسپری اشک آور خالی باشد یا شوکر به کلی خراب و غیرقابل استفاده باشد، ممکن است حمل آن جرم تلقی نشود، مشروط بر آنکه کارشناس مربوطه این موضوع را تأیید کند.

نکات کلیدی در فرآیند دادرسی و دفاع

مواجهه با پرونده ای حقوقی به دلیل حمل غیرمجاز اسپری اشک آور یا شوکر می تواند استرس زا باشد. آگاهی از نکات مهم در فرآیند دادرسی و راه های دفاع می تواند به افراد کمک کند تا بهترین تصمیمات را اتخاذ کنند:

1. اهمیت مشاوره و اخذ وکیل متخصص کیفری: با توجه به پیچیدگی های قوانین مربوط به اسلحه و مهمات و رویه های قضایی، حضور یک وکیل متخصص کیفری که به تمامی مواد قانونی، آیین نامه ها و آرای وحدت رویه تسلط دارد، بسیار حائز اهمیت است. وکیل می تواند به متهم در ارائه دفاع مؤثر، بررسی مدارک و مستندات، و بهره گیری از تمامی ظرفیت های قانونی کمک کند.
2. امکان دفاع در موارد خاص: در برخی شرایط، ممکن است دفاعیات خاصی قابل طرح باشد:
   • عدم آگاهی از قانون: اگرچه جهل به قانون رافع مسئولیت کیفری نیست، اما می تواند در برخی موارد به عنوان یکی از شرایط تأثیرگذار در تعیین میزان مجازات (مثلاً از طریق تخفیف) مورد توجه قرار گیرد، به ویژه در جرایمی که قصد مجرمانه نقش مهمی دارد.
   • ضرورت دفاع از نفس یا عرض یا مال: در مواردی که فرد برای دفاع از جان، ناموس یا مال خود یا دیگری در مقابل تجاوز قریب الوقوع و غیرقانونی، مجبور به حمل یا استفاده از این وسایل شده باشد و شرایط دفاع مشروع مطابق ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی احراز شود، ممکن است مسئولیت کیفری از بین برود. البته اثبات شرایط دفاع مشروع بسیار دشوار است و نیاز به مستندات قوی دارد.
   • غیرقابل استفاده بودن اقلام مکشوفه: همانطور که در بخش نظریات مشورتی اشاره شد، اگر کارشناس رسمی تشخیص دهد که اسپری یا شوکر کشف شده به دلیل خرابی یا خالی بودن، عملاً غیرقابل استفاده بوده و فاقد وصف مجرمانه است، می تواند به عنوان دفاع مؤثری مطرح شود.
3. آیا جرم حمل اسپری اشک آور قابل گذشت است؟

   جرایم قابل گذشت جرایمی هستند که تعقیب و رسیدگی به آن ها منوط به شکایت شاکی خصوصی است و با گذشت شاکی، پرونده متوقف می شود. اما جرم حمل، نگهداری، خرید و فروش اسپری اشک آور و شوکر، از جمله جرایم غیرقابل گذشت محسوب می شود. این بدان معناست که حتی اگر شاکی خصوصی نیز وجود نداشته باشد (مثلاً صرفاً در بازرسی از فرد کشف شده باشد) یا در صورت وجود شاکی، رضایت او اخذ شود، باز هم جنبه عمومی جرم باقی می ماند و دادستان می تواند پرونده را تعقیب کند و دادگاه نیز می تواند به آن رسیدگی کرده و حکم صادر نماید. این موضوع اهمیت بالای این جرم از نظر نظم عمومی و امنیت جامعه را نشان می دهد.

نتیجه گیری

حمل، نگهداری، خرید و فروش، قاچاق یا ساخت اسپری اشک آور و شوکر در جمهوری اسلامی ایران بدون مجوز قانونی، جرم تلقی شده و مجازات های سنگینی را در پی دارد. قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز، به تفصیل به این موضوع پرداخته و برای هر یک از این افعال، مجازات هایی نظیر حبس را تعیین کرده است. بر این اساس، مجازات حمل و نگهداری غیرمجاز اسپری اشک آور از شش ماه تا دو سال حبس و مجازات حمل و نگهداری غیرمجاز شوکر از نود و یک روز تا شش ماه حبس خواهد بود.

تنها راه قانونی برای حمل این تجهیزات، اخذ مجوز از پلیس پیشگیری نیروی انتظامی است که آن هم منوط به احراز شرایط خاص برای متقاضیان، به ویژه صاحبان مشاغل آسیب پذیر، و طی مراحل اداری و امنیتی مشخص است. همچنین، برخلاف تصور رایج، مرجع صالح برای رسیدگی به جرایم حمل و نگهداری این اقلام، دادگاه کیفری ۲ است و نه دادگاه انقلاب، که این موضوع با رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور قطعی شده است.

با توجه به تمامی این نکات حقوقی، به شهروندان عزیز توصیه می شود که به هیچ عنوان بدون آگاهی کامل از قوانین و بدون اخذ مجوزهای لازم، اقدام به حمل یا نگهداری اسپری اشک آور و شوکر نکنند تا از بروز تبعات حقوقی ناخواسته جلوگیری به عمل آورند. در صورت مواجهه با هرگونه ابهام یا مشکل قانونی در این زمینه، بهترین راهکار، اخذ مشاوره حقوقی تخصصی از وکلای مجرب و متخصص در حوزه حقوق کیفری است تا بتوانید حقوق خود را به بهترین شکل ممکن پیگیری و از خود دفاع نمایید.

منابع و مراجع

• قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوب ۱۳۹۰.
• آیین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوب ۱۳۹۲.
• قانون آیین دادرسی کیفری (بند پ ماده ۳۰۳).
• رأی وحدت رویه شماره ۷۲۷ مورخ ۲۱/۹/۱۳۹۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور.
• نظریه مشورتی شماره ۱۰۸۱/۹۵/۷ مورخ ۱۳۹۵/۰۵/۱۰ اداره کل حقوقی قوه قضاییه.
• مصوبه هیئت وزیران مورخ ۱۳۹۹/۱۲/۲۵ در خصوص تعدیل جزای نقدی.