با عجیب ترین کوچ نشینی دنیا آشنا شوید

یوویک/کرمانشاه کارشناس ثبت میراث فرهنگی ناملموس اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه از آغاز هوارنشینی مردم روستاهای منطقه ثبت جهانی شده اورامانات خبرداد و گفت: این نوع از سبک زندگی خاص مردم این منطقه است.

عزیز مصطفایی در گفت و گو با یوویک با اشاره به شروع فصل کوچ هوارنشینی در منطقه ثبت جهانی شده اورامانات، اظهارکرد: هوارنشینی نوعی سبک زندگی است که خاص منطقه اورامانات است و  در جاهای دیگر وجود ندارد.

وی با بیان اینکه شروع و پایان این سبک از زندگی همراه با جشن است، افزود: از حدود 45 روز پس از آغاز فصل بهار یعنی زمانی که بارش های بهاری تقریبا به انتهای خود رسیده، مردم روستاهای منطقه اورامانات، با برگزاری جشنی به نام «کومسای» یا «میرآب» هوارنشینی خود را آغاز می کنند.

این کارشناس ثبت میراث فرهنگی ناملموس کرمانشاه تصریح کرد: هوارنشینی که مردم منطقه اورامانات انجام می دهند، با نوع کوچ نشینی عشایر که در مناطق مختلف کشورمان مرسوم است، تا حدود زیادی متفاوت است، چرا که کوچ عشایر به شکل افقی، اما  در هوارنشینی کوچ به شکل عمودی یعنی از دامنه به بالادست کوه انجام می شود.

وی افزود: در کوچ نشینی عشایر فاصله بین قشلاق و ییلاق به حدود چند هفته و حتی یک ماه می رسد، اما در کوچ هوار نشینی این فاصله تنها حدود سه تا چهار ساعت است.

مصطفایی ادامه داد: از طرفی هدف اصلی از کوچ در بین عشایر تامین علوفه برای دام هایشان است، اما در هوار نشینی علاوه بر تامین علوفه، هدف اصلی تامین آب برای خود مردم و دام هایشان است.

وی با بیان اینکه در روستاهای منطقه کوهستانی اورامانات در بالادست هر روستا سرچشمه آبی وجود دارد که به آن «سَرچَمَ» گفته می شود، افزود: عموم این روستاها در دامنه کوه واقع شده اند و در فصل بارش ها، این سرچشمه تامین کننده آب شرب مردم، آبیاری باغات و سیراب کردن دام هاست، اما زمانی که به انتهای فصل بارش ها می رسیم، میزان آب این چشمه کم می شود، بنابراین مردم روستا با برگزاری جشنی تحت عنوان کومسای یا میرآب با سخاوت تمام تصمیم می گیرند که آب سرچشمه را به باغات هدیه کنند و خودشان به همراه دام هایشان راهی ارتفاعات می شوند.

وی با بیان اینکه آنها در ارتفاعات می توانند آب مورد نیاز خود و دام هایشان را تامین کنند، گفت: در ارتفاعات منطقه اورامانات مناطقی برف گیر و غارهایی وجود دارد که محل ذخیره برف شده اند و مردم با استفاده از این ظرفیت می توانند آب خود و دام هایشان را تامین کنند.

مصطفایی به تکنیک هایی که هوارنشینیان اورامانات برای تامین آب در طول قرن ها  از اجدادشان به ارث برده اند اشاره کرد و افزود: مردم هوارنشین این منطقه با استفاده از دو تکنیک «قَم» و «قلب» به تامین آب برای خود و دام هایشان می پردازند. در تکنیک قَم آنها وسط یک کنده درخت تنومند را خالی کرده و به شکل یک ظرف بزرگ چوبی درست می کنند تا برف هایی که از دل کوه و یا غارها می آورند را در آن انباشته کنند.

وی اضافه کرد: آنها برای اینکه این برف ها دیرتر آب شوند، آن را «پرژین» می کنند، به این معنا که روی برف هایی را که داخل این ظروف چوبی بزرگ ریخته اند را با گیاهان خوشبویی همچون «چنور» و «کما و لو» و یا ترکه های بلوط می پوشانند و در پایین دست این حفره چوبی، قم (ظرف مخصوص آبشخور دام ها) را قرار می دهند تا آبی که به مرور در داخل کنده آب می شود داخل آن ریخته شود و دام ها بتوانند از آن آبشخور کنند.

کارشناس میراث فرهنگی ناملموس استان به تکنیکی که مردم این منطقه برای تامین آب شرب خود هم بکار می برند اشاره کرد و گفت: برای تامین آب شرب خود مردم، زنان هم این بار پای کار می آیند و به غارهایی که در منطقه قرار دارد می روند و با استفاده از ابزارهای مخصوصی که دارند، تکه های یخ را به شکل قلب از یخچال های طبیعی در دل غارها برش می زنند و روی دوش می گذارند و به هوار منتقل می کنند.

وی افزود: آنها این تکه های یخ را روی سه تکه سنگ می گذارند و قسمت نوک تیز(انتهای نیزه ای مانند) یخ را به سمت شیب پایین قرار می دهند تا زمانی که یخ آرام آرام شروع به آب شدن می کند، آب به مرور وارد ظرفی که زیر آن قرار گرفته می شود، وارد شود و اینگونه هوارنشینان به آب شرب هم دست پیدا می کنند.

مصطفایی در ادامه در خصوص سکونتگاه هوارنشینان هم گفت: مردم هوارنشین هم در دامنه کوه و هم در بالادست آن سکونتگاه دایمی دارند. خانه هایی که در هوار یعنی در بالادست ساخته شده، یکی از قدیمی ترین اشکال سکونت در ایران به شمار می رود و شبیه خانه های دوره نوسنگی است، چرا که به صورت خشکه چین ساخته شده و سقفی ندارند. 

وی افزود: زمانی که هوارنشینان به سکونتگاه خود در ارتفاعات می رسند، روی سقف خانه ها را با گیاهان معطر می پوشانند و زمانی که فصل گرم پایان می یابد و دوباره قصد رفتن به دامنه را می کنند، این گیاهان که اکنون خشک شده  را جمع می کنند و با خود به پایین دست کوه می برند تا علوفه دام هایشان باشد.

این کارشناس میراث فرهنگی ناملموس استان اضافه کرد: زمانی که دوباره فصل بارش ها از راه می رسد، مردم منطقه پس از پنج ماه هوارنشینی با برگزاری جشن شکرگزاری میوه ها، از ارتفاع بیش از سه هزار متری دوباره به پایین دست کوه باز می گردند و زندگی زمستانی خود را از سر می گیرند.

وی با بیان اینکه در گذشته حدود 99 درصد از روستاهای منطقه اورامانات زندگی هوارنشینی داشته اند، عنوان کرد: البته امروزه به واسطه ورود امکانات مانند لوله کشی آب برخی از این روستاها دیگر سبک زندگی هوار نشینی را ندارند و در حال حاضر حدود 194 هوار در اورامانات استان های کرمانشاه و کردستان وجود دارد.

مصطفایی فعال ترین  هوار را مربوط به هانیه پالنگان بین استان های کردستان و کرمانشاه دانست و افزود: در گذشته هجیج نیز یکی از مهمترین هوارها در اورامانات بوده و حتی مدرسه داشته است، اما در دهه اخیر به واسطه اینکه معیشت مردم بیشتر به سمت گردشگری رفته و نیز به واسطه احداث سد داریان که امکان هوار نشینی را برای آنها سخت کرده، این سبک زندگی در حال از بین رفتن است.  وی در ادامه به نقش مهمی که هوار در زندگی، ادبیات، روایات، داستان ها و ضرب المثل های این منطقه داشته اشاره کرد و گفت: در بسیاری از اشعار، داستان های عاشقانه و… مردم این منطقه روایت هایی از هوار و مناطقی که هوار بوده اند، وجود دارد که نشان از اهمیت این نوع زندگی داشته است.

این کارشناس میراث فرهنگی ناملموس استان در ادامه با بیان اینکه نقش «گَل» در زندگی هوارنشینی منطقه اورامانات هم تاثیرگذار بوده، عنوان کرد: زمانی که مردم روستا تصمیم می گیرند کوچ خود به هوار را آغاز کنند، ابتدا در یک همیاری به تمام معنا، به زن های بی سرپرست کمک می کنند. در مرحله بعدی به کسانی که حیوان باربر ندارند و در نهایت هم به افرادی که فرزند ذکور و حیوان چهارپا دارند کمک می شد تا راهی هوار شوند.

به گفته کارشناس میراث فرهنگی استان، این نوع از سبک زندگی به مردم این منطقه کمک می کرده تا در محیط خشن و سخت کوهستانی بقای خود را تضمین کنند.

پایان خبر یوویک